Η ασυνήθιστη ιστορία του «βιαστικού» ρολογιού των Τρικάλων

Στην ανατολική πλευρά της αρχαίας τρικαλινής ακρόπολης, εκεί όπου σήμερα απλώνεται το ιστορικό μεσαιωνικό φρούριο, δεσπόζει ένας επιβλητικός πύργος με ένα μεγάλο ρολόι στην κορυφή.

Οι δείκτες του ρολογιού κάποτε έδειχναν τέσσερα λεπτά μπροστά. Η ιστορία του μας πάει τετρακόσια χρόνια πίσω.

«Έργο του Γιουσούφ Σεναΐ κατοίκου Φρουρίου. Τίρχαλα 1648». Αυτή ήταν η επιγραφή που έφερε η καμπάνα του ρολογιού όταν πρωτοκατασκευάστηκε ο πρώτος μεγάλος πύργος που το στέγαζε τον 17ο αιώνα επί Τουρκοκρατίας.

Η καμπάνα ζύγιζε 6,5 τόνους και ο πύργος ξεπερνούσε τα 25 μέτρα ύψος. Για πολλούς αιώνες αποτελούσε το σήμα κατατεθέν της θεσσαλικής πόλης. Έτσι, όταν η οθωμανική κατασκευή γκρεμίστηκε, οι κάτοικοι θέλησαν στη θέση της να χτιστεί μία νέα, εξίσου εντυπωσιακή.

Τα θεμέλια του νέου πύργου μπήκαν το 1936 επί δημαρχίας Θεοδόσιου Θεοδοσοπούλου, σε απόσταση πέντε μέτρων από το σημείο που ήταν χτισμένος ο παλιός. Αποτελείται από τρία επίπεδα και το συνολικό του ύψος αγγίζει τα 27 μέτρα. Ο ισόγειος χώρος είναι ο πιο μεγάλος.

Έχει διαστάσεις 7,20×6,45, ύψος 15,5 μέτρα και περιμετρικά φέρει τρεις εισόδους. Οι άλλοι δύο όροφοι είναι τετράγωνοι και περιβάλλονται από μικρές βεράντες. Στον δεύτερο βρίσκεται και ο μηχανισμός του ρολογιού. Ακόμα και η καμπάνα ξεπερνά σε μέγεθος την παλιά.

Ζυγίζει περισσότερο από 1000 κιλά και η επιγραφή που φέρει δε θυμίζει πια τον τουρκικό ζυγό. «Εκατασκευάσθη δια το ωρολόγιον της πόλεως Τρικκάλων επί δημάρχου Θεοδοσίου Θεοδοσόπουλου εν έτει 1937»

Παλιά φωτογραφία του Ωρολογίου. Αρχείο Θεόδωρου Νημά.

Ωστόσο, από τα έργα της κατασκευής του δεν έλειψαν τα απρόοπτα. Προκειμένου να αντλήσουν οικοδομικά υλικά, οι εργάτες κατεδάφισαν τις επάλξεις του πρώτου διαζώματος του ιστορικού φρουρίου που περιβάλλει το ρολόι.

Κτισμένο την κλασική εποχή και ανακαινισμένο επί Ιουστινιανού τον 6ο αιώνα μ.Χ., το μεσαιωνικό φρούριο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της ευρύτερης περιοχής. Το πλήγμα που προκλήθηκε στο διάζωμα ήταν σοβαρό δεδομένης της ιστορικής αξίας του κτίσματος. Ευτυχώς, όμως, όχι μοιραίο.

Το βιαστικό ρολόι

Στα χρόνια της Κατοχής, η ελληνική σημαία που άλλοτε κυμάτιζε στην κορυφή του πύργου αντικαταστάθηκε από την ιταλική και αργότερα από τη γερμανική. Τον Απρίλιο του 1941, οι βομβαρδισμοί των γερμανικών αεροπλάνων στα Τρίκαλα προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στο ρολόι.

Προσωρινά οι δείκτες του σταμάτησαν να λειτουργούν, ενώ τα τζάμια που προστάτευαν το μηχανισμό του θρυμματίστηκαν. Όταν δούλεψε και πάλι, οι κάτοικοι παρατήρησαν ότι πήγαινε 4 λεπτά μπροστά. Και για χρόνια συνέχισε να προπορεύεται της ώρας του Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Βέβαια, οι περιπέτειές του δεν τελείωσαν με το πέρας του πολέμου. Το Δεκέμβριο του 1950, κατά τη διάρκεια μιας δυνατής καταιγίδας, ο πύργος χτυπήθηκε από κεραυνό.

«Το αλεξικέραυνον του φρουρίου έδρασε» ενημέρωνε ο τύπος της εποχής, όμως δεν κατάφερε να γλιτώσει το μεγάλο ρολόι.
Όλες οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις καταστράφηκαν, ενώ προκλήθηκαν ζημιές και εξωτερικά.

Ωστόσο, παρά τα όσα είχε περάσει το ιστορικό κτίσμα, δε δόθηκε το απαιτούμενο βάρος στη συντήρησή του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αφενός το ρολόι να μη λειτουργεί κανονικά και αφετέρου τα τζάμια των καντράν και των παραθύρων να παραμένουν σπασμένα.

Η φθορά ήταν αναπόφευκτη και συνεχής. Η ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στα πάνω πατώματα με τα χρόνια ήταν σχεδόν ετοιμόρροπη και, ως εκ τούτου, πολύ επικίνδυνη στο ανέβασμά της. Επιπλέον, ο εσωτερικός χώρος είχε γεμίσει από αναρριχώμενα φυτά και φωλιές σπουργιτιών.

Η πρώτη σοβαρή και οργανωμένη προσπάθεια συντήρησής του έγινε το 1997, ενώ η ολική ανακαίνιση του εσωτερικού του έγινε είκοσι χρόνια μετά, το 2017. Πλέον το ρολόι είναι πλήρως λειτουργικό, επισκέψιμο και ο πύργος λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος.

Οι τρεις όροφοι του είναι διακοσμημένοι με ιστορικές φωτογραφίες των Τρικάλων από το 1883 μέχρι τη δεκαετία του ’80. Το διάσημο ρολόι έχει ανακτήσει τον τίτλο του σήματος κατατεθέν των Τρικάλων. Άλλωστε, κατά γενική ομολογία αποτελεί ένα από τα πιο ιδιαίτερα μνημεία της πόλης.

Ιστορική φωτογραφία του φρουρίου των Τρικάλων από το 1893. Αρχείο Θεόδωρου Νημά.

(*) Πληροφορίες και φωτογραφίες αντλήθηκαν από το βιβλίο του Θεόδωρου Νημά: Ιστορία και Μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Κ.& Μ. Σταμούλη, 2018.

Όλες οι αερολήψεις έγιναν με την υποστήριξη του καταστήματος myhelis....

mixanitouxronou.gr