Πενήντα μέρες μετά το Πάσχα  η Εκκλησία μας γιορτάζει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους του Χριστού. Ημέρα κατά την οποία αποκαλύφθηκε και προσκυνείται το μυστήριο της Αγίας Τριάδος, του Ενός και Μόνου Θεού. Aμέσως μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, τελείται κατά την λειτουργική πράξη ο «Εσπερινός της Γονυκλισίας».

Από την ημέρα του Πάσχα μέχρι και σήμερα, η γονυκλισία ήταν απαγορευμένη. Σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες, και για να υπογραμμίζεται το χαρούμενο και σωτήριο μήνυμα των αναστάσιμων βιωμάτων της Εκκλησίας, η προσευχή των Ορθοδόξων γίνεται σε όρθια στάση, και όχι με γονυκλισία. Όμως την ώρα αυτή  παραμερίζεται η όρθια στάση προσευχής όχι μόνο για να χαιρετίσουμε θεοπρεπώς το Πανάγιο Πνεύμα, αλλά και να ζητήσουμε το έλεος του Θεού. Γιαυτόκαι τη γονυκλισία την ονομάζει ο λαός μας και «μετάνοια». Γιατί η στάση του μετανοούντος είναι κάτω τα γόνατα, κάτω και το πρόσωπο.

Εδώ δεν θα αναφερθούμε στην όλη διάταξη του Εσπερινού αυτού, αλλά θα ψηλαφίσουμε εν συντομία ένα μέρος της ακολουθίας αυτής και συγκεκριμένα τις ευχές της γονυκλισίας. Οι ευχές της γονυκλισίας κατά την εκκλησιαστική παράδοση αναγιγνώσκονται από τους επισκόπους και τους πρεσβυτέρους από   την Ωραία Πύλη εις επήκοον όλης της Εκκλησίας. Κατά την ώρα της αναγνώσεως των ευχών αυτών γονατίζουν, για αυτό και οι ευχές αυτές καλούνται ευχές της γονυκλισίας.

Οι ευχές αυτές είναι χωρισμένες σε τρεις ομάδες, όσες είναι και οι γονυκλισίες.

Κατά την πρώτη γονυκλισία αναγιγνώσκονται οι δύο πρώτες ευχές, Η πρώτη ευχή απευθύνεται στο πρώτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, τον Θεό-Πατέρα, και αποτελεί μία παράκληση να δεχθεί ο Θεός την συγγνώμη για τα αμαρτήματα μας. Ο λειτουργός απευθύνεται στο Θεό Πατέρα και μετά την απαρίθμηση των ιδιοτήτων του Θεού προσεύχεται σ’ Αυτόν να δεχτεί τις προσευχές που προσφέρονται για τη συγχώρηση των αμαρτιών όλων όσοι είναι παρόντες. Επίσης, ζητεί από το Θεό να εισακούει τις προσευχές των ανθρώπων πάντοτε, κάθε μέρα,ιδικά δε, την ημέρα της Πεντηκοστής. Οι πιστοί που λαμβάνουνμέρος σ’ αυτή την ακολουθία αναγνωρίζουν τις αμαρτίες τους και ομολογούν ότι έφταιξαν, αλλά έχουν την ελπίδα τους στο έλεος και τη φιλανθρωπία του Θεού και ζητούν την άφεση των αμαρτιών δια του έργου του Αγίου Πνεύματος.

Στη δεύτερη ευχή ο λειτουργός ζητεί από το Θεό τη συγχώρηση των αμαρτιών που έγιναν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επίσης η δεύτερη ευχή αποτελεί μια ευχαριστία προς τον παντοκράτορα Θεό, για όλα όσα μας χαρίζει και ταυτοχρόνα μια δέηση προς αυτόν για την συνέχιση της παροχής των αγαθών Του και για την ενδυνάμωση μας για την υπερνίκηση των πάσης φύσεως δυσκολιών και πειρασμών.

Κατά τη δεύτερη γονυκλισία αναγιγνώσκονται η τρίτη και η τέταρτη ευχή. Η τρίτη ευχή απευθύνεται στον Ιησού Χριστό και Τον καλεί να διδάξει πώς πρέπει να προσεύχεται ο άνθρωπος. Η τέταρτη ευχή αποτελεί μια έκκληση στον ελεήμονα Χριστό να φανεί φιλεύσπλαχνος προς το δημιούργημα Του, τον άνθρωπο, και να τον προστατεύει από κάθε κακό, τόσο την ήμερα όσο και την νύχτα. Έχοντας και αυτή εσπερινό χαρακτήρα, το κείμενό της μοιάζει πολύ µε την δεύτερη ευχή.

Και κατά την τρίτη γονυκλισία αναγιγνώσκονται η πέμπτη, η έκτη και η εβδόμη ευχή. Η πέμπτη και η έκτη ευχή αναφέρονται στους κεκοιμημένους.Η Εκκλησία προσεύχεται στο Θεό για την ανάπαυση και λύτρωση των κεκοιμημένων. Η πέμπτη ευχή απευθύνεται στον Σωτήρα Χριστό και αναφέρει τις ευεργεσίες που μας προσέφερε με το Σταυρό, την Ταφή και την Ανάσταση Του ως και τη νίκη Του επί των πονηρών πνευμάτων. Εκφράζει, επίσης, ευχαριστίες για την αποστολή του Αγίου Πνεύματος και δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των προ κεκοιμημένωνπιστών. Η πίστη στην μεταθανάτια ζωή και μάλιστα στην αιώνια ζωή αποτελεί βασικό δόγμα της Εκκλησίας, το όποιο περιέχεται και στο σύμβολο της Πίστεως και συναρτάται με την Ανάσταση του Κυρίου. Άλλωστε, όλη η επί γης ζωή του ανθρώπου είναι μία προετοιμασία για την αιώνια ζωή και ακριβώς γι’ αυτό και η παρούσα ζωή είναι σημαντικότατη, αφού απ’ αυτήν εξαρτάται και η αιώνια. Οι πιστοί, διά του λειτουργού ευχαριστούν το Θεό για όλα ακόμα και για την έξοδο από αυτό τον κόσμο, παρότι αυτή δε πραγματοποιήθηκε για τους παρόντες ακόμα, καθόσον για τους πιστούς που ακολουθούν τις εντολές του Θεού και ζουν την αληθινή ζωή δεν υπάρχει θάνατος.

Προς το τέλος της έκτης ευχής, ο λειτουργός προσεύχεται ακόμα µία φορά για την ανάπαυση και την άφεση των αμαρτιών, όλων των πιστών, ζητώντας ανάπαυση και συγχώρηση και για τους κεκοιμημένους και ευλογία και ειρηνικά και αγαθά τέλη για τους ζώντες.

Τέλος η έβδομη ευχή περιέχει δοξολογία προς τον σοφό δημιουργό και παράκληση, όπως φυλάττει τα πλάσματα Του και κατά την εσπέρα και κατά την νύκτα και γενικώς καθ’ όλον τον επί γης βίο μας και να μας διατηρεί την ελπίδα της αιωνίου ζωής, ακόμη και κατά τον ύπνο μας. Τέλος είναι µία εσπερινή ευχή στην οποία η Παναγία Θεοτόκος καλείται να μεσιτεύσει προς το Θεό για τη συγχώρηση των αμαρτιών του λαού.

Την έναρξη κάθε γονυκλισίας την κηρύσσει ο διάκονος ή ο εφημέριος με τη φράση «Έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν» και τη λήξη με τη φράση «Αντιλαβού, σώσον, ελέησον, ανάστησον, και διαφύλαξον ημάς ο Θεός».

Αθανάσιος Γ. Δημητρίου

MSc Θεολογίας

Πρόεδρος Ιεροψαλτών Ν. Τρικάλων