Ο πρώτος μήνας του έτους, με διάρκεια 31 ημέρες. Αρχικά ήταν ο ενδέκατος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, με πρώτο μήνα του έτους τον Μάρτιο, λόγω εαρινής ισημερίας. Γύρω στο 153 π.Χ. ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου, θέση που διατηρεί μέχρι σήμερα στο δωδεκάμηνο πολιτικό ημερολόγιο.

Ο Ιανουάριος οφείλει το όνομά του στον διπρόσωπο θεό των Ρωμαίων Ιανό, τον «θεό των Θεών». Ο Ιανός ήταν ο θεός της κάθε αρχής, της έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων και των μεγάλων έργων. Γιορταζόταν στις καλένδες του Ιανουαρίου (1η Ιανουαρίου), ενώ την ίδια μέρα αναδεικνύονταν οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι, όπως οι Πραίτορες και οι Ύπατοι. Ίσως, γι’ αυτό το λόγο ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού Ημερολογίου.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Ιανουάριος αντιστοιχούσε με το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ποσειδεώνα και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Γαμηλιώνα.

Το διάστημα αυτό στην Αθήνα γιορτάζονταν τα:

Αλώα, προς τιμή της Δήμητρας.
Κατ’ Αγρούς Διονύσια, προς τιμή του Διονύσου, με φαλληφορίες, παίγνια και μασκαράτες.

Λήναια, προς τιμή του Διονύσου, όπου κυριαρχούσαν οι δραματικοί αγώνες. Κατά τη διάρκεια των γιορτών αυτών πρωτοπαρουσιάστηκαν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη: Βάτραχοι, Λυσιστράτη, Σφήκες, Ιππείς και Αχαρνείς.

Ο Ιανουάριος σηματοδοτείται από τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ή Φώτα, τη μεγάλη εορτή του Χριστιανισμού σε ανάμνηση της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου, που ξεκινά με τα Χριστούγεννα. Τα Θεοφάνεια συνδέονται και με τις λαϊκές δοξασίες για τους καλικάντζαρους, τα δαιμόνια που φεύγουν από το σπίτι με τον αγιασμό του ιερέα.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Ιανουάριος ονομάζεται:

Γενάρης και Γεννολοητής, παρετυμολογικά, επειδή γεννοβολούν τα κοπάδια.

Γατόμηνας, επειδή σ’ αυτόν ζευγαρώνουν οι γάτες.

Μεσοχείμωνος, επειδή είναι ο μεσαίος μήνας του χειμώνα.

Κρυαρίτης, λόγω του τσουχτερού κρύου.

Καλαντάρης ή Κελεντέρης για τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.

Μεγαλομηνάς, γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους με 31 μέρες.

Μεγάλες εορτές του μήνα είναι του Αγίου Βασιλείου την Πρωτοχρονιά, του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και Βαπτιστή στις 7 Ιανουαρίου, του Αγίου Αντωνίου στις 17 Ιανουαρίου, του Αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου και του Γρηγορίου του Θεολόγου στις 25 Ιανουαρίου. 

Παροιμίες για τον μήνα Ιανουάριο

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.

Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις. (Ή και ήλιο μην εξετάζεις.)

Κάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.

Κότα, πίτα το Γενάρη και κολιό (ή παπί) τον Αλωνάρη.

Με τα Φώτα του ο Γενάρης, όλης της χρονιάς μπροστάρης.

Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.

Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης.

Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.

Ο καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.

Όποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη.

Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.

Τις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού.

Το Γενάρη κι αν δε βρέξει, δε ξινίζουν τα τυριά.

Το Γενάρη οι χοχλιοί και το Μάρτη οι κριγοί.

Το Δεκέμβρη και Γενάρη φύτευε καταβολάδες.

Του Γενάρη το σκοτάδι παρά λίγο ξεκουμπίζει.

Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει ή λάμπει σαν μαργαριτάρι ή παρά λίγο μέρα μοιάζει.

Του Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.

Χαρά στα Γέννα τα στεγνά,
τα Φώτα χιονισμένα
και τη Λαμπρή βρεχούμενα
τ’ αμπάρια γεμισμένα.

Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές Θάν’ τον Αλωνάρη.

sansimera.gr