Ορειβατικό και πολιτιστικό ταξίδι στον Νομό Καστοριάς πραγματοποίησε από 4 έως 8 Ιαν. 2023 ο Ελληνικός Πολιτιστικός Ορειβατικός Σύλλογος Φυλής Αττικής. Σ'αυτό συμμετείχε και ο γράφων, μέλος του ΕΠΟΣ Φυλής από εικοσαετίας. Η διαμονή των 45 μελών του Συλλόγου ήταν για κάποιους σε ξενώνα και για κάποιους άλλους (μεταξύ αυτών και του γράφοντος) στο κτίριο του Συλλόγου Διασωστών Άργους Ορεστικού, το οποίο είχε χαρακτήρα κανονικού ορειβατικού καταφυγίου (λόγω πολύχρονης πείρας διαβεβαιώ οτι είναι σκληρή η ζωή στα καταφύγια).

Το ταξίδι περιελάμβανε αναβάσεις στις κορυφές Λούτζερ και Γκολίνα την πρώτη ημέρα 5 Ιαν., ανάβαση στο τρομερό Τρικλάριο την δεύτερη 6 Ιαν., επίσκεψη στην Μοσχόπολη και Κορυτσά Αλβανίας την 7 Ιαν. και συμμετοχή στην διονυσιακή γιορτή Ραγκουτσάρια της Καστοριάς την ίδια ημέρα, ανάβαση στο όρος Ψαλίδα που δεσπόζει της λίμνης Καστοριάς την 8 Ιαν. και αυθημερόν επιστροφή.

Το πρόγραμμα εκτελέστηκε κατά γράμμα. Φθάσαμε αργά το βράδυ στο ψυχρό Άργος Ορεστικό και περιπετειωδώς τακτοποιηθήκαμε στα ράνζα και στις κουκέτες του Κέντρου Διασωστών, αφού πρώτα συναντηθήκαμε με τους τοπικούς φίλους μας, οι οποίοι τις επόμενες ημέρες θα μας συνόδευαν ως οδηγοί βουνού στα βουνά. Η επομένη, 5 Ιαν. ήταν μια ηλιόλουστη ημέρα κατά την οποία με το λεωφορείο μεταφερθήκαμε (όσοι επιθυμούσαν να πραγματοποιήσουν την ανάβαση) στο χωριό Πισοδέρι (το οποίο ανήκει- κατά τα άλλα-στον γειτονικό Νομό Φλώρινας) και την 09.00 πμ. ξεκινήσαμε την πορεία, η οποία μετά την ανάβαση στις κορυφές Λούτζερ (1.919μ.) και Γκολίνα (1.929μ.) τελείωσε την 14.30 συμπληρώνοντας πεντέμισυ ώρες πορείας.

Η επομένη 6 Ιαν. ήταν η πλέον σκληρή ημέρα της αποστολής.  Η ανάβαση στο όρος Τρικλάριο (1.910μ.) το οποίο δεσπόζει της Μικρής Πρέσπας άρχισε την 10.00 πμ. από το χωριό Βατοχώρι από όσους επιθυμούσαν να το ανέβουν (περίπου 25 άτομα). Μετά την ανηφορική διάσχιση δάσους οξυάς είδαμε την κορυφή στην οποία ήμαστε περί ώρα 12.30μμ. Η κατάβαση ήταν από μη σηματοδοτημένη περιοχή με κατεύθυνση την Μικρή Πρέσπα και περιελάμβανε τρεις ζώνες. Η πρώτη ήταν τα γυμνά μέρη μέχρι ένα δάσος οξυάς. Η δεύτερη ήταν το ίδιο το δάσος οξυάς με εύκολη και ευχάριστη πορεία μέσα σε ένα ονειρικό περιβάλλον. Η τρίτη και δυσκολώτερη περιελάμβανε κατηφορική διάσχιση πυκνού δάσους βελανιδιάς με μπόλικα αγκάθια κέδρων, η οποία μας ταλαιπώρησε και μας αργοπόρησε. Αποτέλεσμα, αντί να φθάσουμε κανονικά στο παραλίμνιο χωριό Μικρολίμνη, φθάσαμε την 20.00 στην διασταύρωση του δρόμου Μικρολίμνη-Ψαράδες με φακούς επί των κεφαλών μας ακολουθώντας αγροτικό δρόμο, όπου μας παρέλαβε το λεωφορείο για Ψαράδες και ακολούθως για Άργος Ορεστικό, κατάκοπους, αλλά ευχαριστημένους μετά την δεκάωρη περιπέτεια.

Η επόμενη ημέρα 7 Ιαν. ήταν αφιερωμένη στην επίσκεψη στην Κορυτσά και στην Μοσχόπολη, μια ταπεινή ημιορεινή κωμόπολη σήμερα, ανθηρό κέντρο ελληνικού πολιτισμού και ελληνικής προκοπής κάποτε. Η Μοσχόπολη (σήμερα Βοσκοπόγιε) κατά τον 18ο αιώνα, ακόμη και πριν, διέθετε μια ακμαία ελληνική κοινότητα, η οποία είχε με το εμπόριο και άλλες επιχειρήσεις κάποιους από τους πιο πλούσιους Έλληνες της εποχής σε μια εποχή που ο ελληνικός λαός έκανε θαύματα και ο πατριωτισμός περίσσευε. Το πρώτο τυπογραφείο των Βαλκανίων θρυλείται οτι ήταν εκεί. Στην Μοσχόπολη υπάρχουν και λειτουργούν με Αλβανούς ιερείς 4 ναοί απαράμιλλης αρχιτεκτονικής κτισμένους με πέτρα που φιλοξενούν αγιογραφίες 300 ετών (χρειάζονται συντήρηση). Το τέλος της ευημερίας ήλθε με την Επανάσταση των Ορλωφικών στον Μωριά το 1770.

Οι πλούσιοι Έλληνες κατηγορήθηκαν οτι χρηματοδότησαν την αποτυχημένη Επανάσταση. Τούρκοι εντόπιοι αγάδες και Αλβανοί ληστοσυμμορίτες ανέλαβαν τα υπόλοιπα. Η Μοσχόπολη κατεστράφη και οι πλούσιοι την εγκατέλειψαν για άλλους πιο φιλόξενους τόπους, όπως η Οδησσός, η Βιέννη, η Βουδαπέστη. Ανάλογη τύχη είχαν και άλλες ευημερούσες κοινότητες, όπως το Σισσάνι και η Βλάστη Κοζάνης πάντα με τις ίδιες κατηγορίες. Όσο και αν οι κατηγορίες περί υποστήριξης των επαναστατών ευσταθούσαν, η αλήθεια είναι οτι η πραγματική αιτία της καταστροφής ήταν ο φθόνος Τούρκων και Αλβανών για την προκοπή των Ελλήνων, από την οποία οι ίδιοι ήταν αποκλεισμένοι ως ανεπίδεκτοι τότε μόρφωσης και προόδου.

Ο σπόρος όμως του Ελληνισμού ποτέ δεν φεύγει από τα μέρη όπου μεγαλουργεί. Όπως είπε και ο μέγας Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, οι ξένοι που έρχονται στον τόπο μας είναι σαν τα αρπακτικά πουλιά. Τσιμπάνε, τσιμπάνε από το σώμα μας, αλλά στο τέλος όμως πάντα κάτι μένει. Συναντήσαμε περιπατώντας στους δρόμους της Μοσχόπολης μια παρέα πολύ όμορφων κοριτσιών, οι οποίες μας δήλωσαν οτι είναι Ελληνίδες Βλάχες και ανήκουν στον εκτός Ελλάδος Ελληνισμό. Αυτά.

Ακολούθως επισκεφθήκαμε για μια ακόμη φορά την ωραιότατη Κορυτσά και θαυμάσαμε τον υπέροχο ορθόδοξο καθεδρικό ναό και το Μουσείο βυζαντινής τέχνης με εικόνες της εποχής της Τουρκοκρατίας και περιηγηθήκαμε στα σοκάκια της πόλης με την σπάνια αρχιτεκτονική. Η Κορυτσά ήταν πάντα κέντρο του αλβανικού εθνικισμού και πολλοί Αλβανοί πατριώτες εκτελέστηκαν εκεί από Οθωμανούς και Ιταλούς. Στους Έλληνες που υπήρχαν εκεί  εδόθη η άδεια από το καθεστώς του Ενβέρ Χότζα να εγκαταλείψουν την Αλβανία προς Ελλάδα και πάμπολλοι άδραξαν την ευκαιρία το 1945 και έφυγαν. Σήμερα οι κατοικίες τους ενοικιάζονται σε άλλους ή έχουν πωληθεί. Ο Χότζα θεωρούσε τον Ελληνισμό ως εθνική απειλή και μετά την αποχώρηση των Ελλήνων (οι οποίοι ήταν εκεί από την εποχή του Βασιλέως Πύρρου) κατέκλυσε τις νότιες περιοχές με Αλβανούς μουσουλμάνους και έτσι η εθνική σύνθεση της κάποτε Βορείου Ηπείρου αλλοιώθηκε οριστικά και ριζικά υπέρ του αλβανικού στοιχείου. Λίγος σπόρος όμως πάντα μένει.

Η ομάδα το απόγευμα επέστρεψε στην Καστοριά, όπου μας περίμενε το βράδυ η ωραιότερη έκπληξη της εκδρομής. Τα Ραγκουτσάρια της Καστοριάς είναι ένα διονυσιακό έθιμο, καθαρά ελληνικό που ταιριάζει και στον χαρακτήρα των Ελλήνων. Κάθε αρχές Ιανουαρίου όλη η πόλη βγαίνει στους δρόμους της άνω πόλης ντυμένοι με παράξενες αμφιέσεις τύπου Απόκρεω και με ορχήστρες οργανοπαικτών τραγουδούν και χορεύουν όλοι μαζί και κατά ομάδες που συγκλίνουν σε κάποια πλατεία. Το κέφι είναι ξέχειλο, ό'τι προβλήματα και να έχει κανείς εκεί του φεύγουν. Έτσι είναι των Ελλήνων οι κοινότητες.

Το έθιμο κρατά από την εποχή των αρχαίων Μακεδόνων και είναι ελληνικό. Παρέμεινε ανέπαφο στο διάβα των αιώνων και των διαφόρων κατακτητών και είναι γνωστό και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Καταπληκτικό. Απορία γράφοντος. Αν κάνουν κάτι τέτοιο τον Ιανουάριο, τότε τι κάνουν τις Αποκριές; 

Η εκδρομή έκλεισε την 8 Ιαν. με τρίωρη ανάβαση στο χαμηλό όρος Ψαλίδα που δεσπόζει της Καστοριάς και της λίμνης Ορέστειας (Καστοριάς) και επιστροφή στην Αθήνα (ο γράφων κατέβηκε στα Τρίκαλα). Μια ακόμη εκδρομή του ΕΠΟΣ Φυλής τελείωσε με επιτυχία και με ωραίες αναμνήσεις με μια καλή παρέα καλλιεργημένων και ευχάριστων ανθρώπων, φίλων του γράφοντος από τα παλιά. Εις το επανιδείν.  

Ο γράφων εδώ δράττεται της ευκαιρίας να κάνει μια σύντομη αναφορά στην Ιστορία της Μακεδονίας μιας και ευρεθήκαμε για μια φορά ακόμη στα εδάφη της. Όπως γίνεται πάντα μόνο το βάθος χρόνου της Ιστορίας θα μας δείξει πως έγινε αυτό το μέρος ελληνικό και ποια ήταν η πορεία του.

Όπως μας παραδίδει ο μέγας Πλάτων σε έναν από τους διαλόγους του, πριν από τον Τρωικό Πόλεμο (περί το 1.250 π.Χ.) η ελληνική φυλή των Δωριέων κατοικούσε στην Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα ως υποτελής των ισχυρών τότε Αχαιών ή Μυκηναίων. Ταραχές και παράνομες πράξεις εκ μέρους των πολιτιστικά και φυλετικά υποδεέστερων Δωριέων ανάγκασαν τους Αχαιούς να τους εκδιώξουν από την Πελοπόννησο (ίσως εφοβούντο και την αύξηση του δωρικού πληθυσμού εις βάρος τους)  και οι διωγμένοι ανήλθαν στην περιοχή που είναι σήμερα γνωστή ως Δυτική Μακεδονία. Αυτή ήταν η πρώτη εγκατάσταση Ελλήνων στην Μακεδονία. Περίπου στην ίδια εποχή, ο ιστορικός Ηρόδοτος αναφέρει οτι Έλληνες Δωριείς από την Φθιώτιδα ανέρχονται από τα νότια στην περιοχή πέριξ του Ολύμπου, κλείνοντας έτσι οι Δωριείς όλη την Μακεδονία ως τανάλια. Ε, δεν χρειάζεται και μεγάλη φαντασία ώστε να καταλάβει οτι οι νεοφερμένοι αποκλείεται να άφηναν την πλούσια μακεδονική πεδιάδα στους γηγενείς και οι ίδιοι θα αυτοπεριορίζοντο στα βουνά).

Οι Δωριείς της Μακεδονίας ηύραν εκεί κτηνοτροφικές φυλές θρακικές ή ιλλυρικές χωρίς εθνική συνείδηση, χωρίς όνομα, χωρίς πολιτισμό, χωρίς  γλώσσα με δομή και έννοιες. Όσοι δεν αντιστάθηκαν και δεν εξοντώθηκαν αναμείχθηκαν με την νέα ισχυρά φυλή της Μακεδονίας, δηλαδή τους Δωριείς και έκτοτε ονομάστηκαν Μακεδόνες (άνθρωποι ψηλοί, εκ του μακεδνός, μακρύς) με ελληνική όμως εθνική συνείδηση, απαραίτητο στοιχείο για τους Δωριείς, προκειμένου να επιτύχουν την ενότητα της χώρας. Η περίφημη μακεδονική διάλεκτος ήταν βασικά γλώσσα ελληνική με πολλές παραφθορές και βαρβαρικές προσμείξεις, π.χ. διατηρούσε το ντ και γκ ενώ οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν πάντα το εξευγενισμένο δ και γ. Η μακεδονική διάλεκτος γινόταν κατανοητή στους άλλους Έλληνες, αλλά ήταν μια γλώσσα στάσιμη, μη επηρεασθείσα από την αττική ιωνική, όπως πολιτιστικά στάσιμοι παρέμειναν για αιώνες οι Μακεδόνες με αποστολή να φυλάγουν την Νότια Ελλάδα από τις επιδρομές των βαρβάρων της Βαλκανικής (Ιλλυριοί, Παίονες, Δάρδανοι και λοιποί Θράκες).

Σημείο καμπής για την Μακεδονία ήταν τα γεγονότα στην Πελοπόννησο μετά την επιστροφή των νικητών της Τροίας. Σε αντίθεση με κάποιους Αχαιούς ηγέτες που επανήλθαν κανονικά στους τόπους και στους θρόνους των π.χ. Μενέλαος στην Σπάρτη και Νέστωρ στην Πύλο, άλλοι δεν ήταν τόσο τυχεροί. Ο μέγας βασιλιάς Αγαμέμνων (το οποίον η Ελληνική Ιστορία οφείλει να κηρύξει ως Μέγα) δολοφονήθηκε στις Μυκήνες άμα τη επιστροφή του. Ο Όμηρος παραδίδει οτι ήταν έγκλημα εκδίκησης εκ μέρους της συζύγου του Κλυταιμνήστρας και έγκλημα πάθους εκ μέρους του εραστή της Αίγισθου. Το πράγμα όμως ήταν πιο βαθύ.  Οι ηγέτες που έφυγαν για την Τροία με την μακρόχρονη απουσία τους άφησαν κενό εξουσίας. Κάποιοι ανέλαβαν πραξικοπηματικά την εξουσία και εξόντωσαν τους παλαιούς ηγέτες όταν επέστρεψαν. Ο γράφων πίσω από την δολοφονία του Αγαμέμνονα του Μεγάλου διαβλέπει ένα πραξικόπημα. Επίσης πίσω από την εξόντωση του Αίγισθου και της Κλυταιμνήστρας από τα παιδιά του Αγαμέμνονα διαβλέπει έναν εμφύλιο πόλεμο. Τον πρώτον στην Ελλάδα.

Φαίνεται το έχει η μοίρα του Ελληνισμού πάντα μετά από έναν εθνικό θρίαμβο να επακολουθεί ένας εμφύλιος πόλεμος. Και να σκεφτεί κανείς οτι η εξάλειψη της Τροίας άνοιξε για τον Ελληνισμό τις πύλες προς τον Εύξεινο Πόντο, του επέτρεψε να κάνει τις πρώτες αποικίες στην δυτική ακτή της Μικράς Ασίας και του επέτρεψε να αποικίσει και να εξελληνίσει τα νησιά του Αιγαίου που ακόμη και σήμερα είναι ελληνικά. Όπως και να είχε το πράγμα ο Ορέστης, γιός του Αγαμέμνονα, ακολουθούμενος από τους οπαδούς του πήγε στις εσχατιές του Ελληνισμού, στην δωρική Μακεδονία, όπου ίδρυσε το Άργος Ορεστικό (άργος στα αρχαία μυκηναϊκά εσήμαινε πεδιάδα).  Στο όνομά του οφείλει και η λίμνη της Καστοριάς το επίσημο όνομά της. Για αιώνες υπήρχε εκεί το Κοινό των ( Κ)ορεστείων, συνήθεια γνήσια πανάρχαιη ελληνική. Επίσης και άλλολι ηττημένοι Αχαιοί πήραν τον δρόμο του βορρά. 

Τον 10ο π.Χ. αιώνα έλαβε χώρα ένα γεγονός που σημάδεψε και σημαδεύει ακόμη την Ιστορία των Ελλήνων όσο τίποτε άλλο. Συμπαγή πλήθη Δωριέων οπλισμένων με σιδηρά όπλα, αφού εξασφάλισαν οριστικά την κυριαρχία τους στην Μακεδονία, κινήθηκαν απειλητικά προς Νότον. Πέρασαν τα στενά της Δεσκάτης, άφησαν ήσυχους τους Θεσσαλούς Αιολείς (προφανώς για να παίρνουν τρόφιμα από αυτούς), εξόντωσαν τους δυστυχείς Πελασγούς (κάποιοι σώθηκαν παίρνοντας τα βουνά, π.χ. η θεσσαλική Μεσοχώρα είναι απόγονος των Πελασγών) και συνέχισαν νότια. Ο μεγάλος στόχος των Δωριέων ήταν η Πελοπόννησος από την οποία τόσο ταπεινωτικά εξεδιώχθησαν πριν 3 αιώνες.

Η Κάθοδος των Δωριέων ( ή μάλλον η Μεγάλη Επιστροφή) ήταν στην πραγματικότητα η πρώτη οργανωμένη εισβολή επί ελληνικού εδάφους έστω και από Έλληνες. Με αρχηγό τον Πέλοπα πέρασαν τον Ισθμό και κατανίκησαν τους οπλισμένους με χάλκινα κατώτερα όπλα Αχαιούς με αποτέλεσμα ο περίφημος Μυκηναικός Πολιτισμός να σβήσει οριστικά. Η νέα ισχυρά φυλή σε όλην την Ελλάδα ήταν πλέον οι Δωριείς. Οι Ίωνες της Αττικής γλύτωσαν από αυτούς χάριν της θυσίας του βασιλιά Κόδρου (ευτυχώς για τον Ελληνικό Κλασικό Πολιτισμό). Στους 3 αιώνες που ακολούθησαν την Κάθοδο, οι οποίοι είναι γνωστοί και ως Ελληνικός Μεσαίων λόγω της υποχώρησης του πολιτισμού λόγω των αναστατώσεων, οι Δωριείς εκδώρισαν (εκδωρισμός σημαίνει εξελληνισμός) την Ήπειρο, την Κρήτη και την Κύπρο. Μάλιστα, αγαπητοί. Έτσι δημιουργούνται τα έθνη.

Ο βασιλιάς Περδίκκας του Άργους φεύγει από την δωρική πλέον Πελοπόννησο, κτίζει τις Αιγές (σημερινή Βεργίνα) τον 8ο αιώνα και ιδρύει το πρώτο μακεδονικό βασίλειο. Στην πελοποννησιακή καταγωγή της βασιλικής δυναστείας της Μακεδονίας στήριζαν για αιώνες την ελληνικότητά τους οι αρχαίοι Μακεδόνες και ούτως λάμβαναν μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, το μέγιστο σύμβολο του Αρχαίου Ελληνισμού. Ουδείς αρχαίος σοβαρός συγγραφεύς, Έλλην ή Ρωμαίος αμφισβήτησε την ελληνικότητα των Αρχαίων Μακεδόνων. Αργότερα, με την ανάπτυξη του κλασικού πολιτισμού, φωτισμένοι Μακεδόνες βασιλείς εισήγαγαν τον κλασικό πολιτισμό και την αττική γλώσσα στην Μακεδονία και κατ'αρχάς στην αυλή των βασιλέων (τι νομίζετε έκανε ο μέγας Αριστοτέλης, δάσκαλος του Μεγαλέξανδρου στην Μακεδονία, προσκεκλημένος του Φιλίππου του Μεγάλου, ο Ευριπίδης και άλλοι μεγάλοι διανοητές;). Μακεδόνες και άλλοι Πανέλληνες διέδωσαν τον ελληνικό πολιτισμό, την θρησκεία και την ελληνική γλώσσα στην Ανατολή μετά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου σε σημείο που οι μετέπειτα κατακτητές Ρωμαίοι να μην μπορούν να ριζώσουν εκεί την λατινική (αυτό δεν μας το συγχωρούν ακόμα οι άσπονδοι φίλοι μας Ιταλοί, αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο). Όσο για την μακεδονική διάλεκτο, κατά τα χρόνια της Ελληνιστικής Περιόδου (330-30 π.Χ.) εξαφανίστηκε προς όφελος της Κοινής Ελληνικής (απλούστερης από την κλασική αττική).

Ο γράφων σταματά την εξιστόρηση εδώ, διότι τα μετέπειτα της ρωμαικής κατάκτησης γεγονότα στην Μακεδονία και μέχρι σήμερα είναι μια άλλη υπόθεση. Τα παραπάνω ανέφερα επ'ευκαιρία της εκδρομής με σκοπό να φωτίσω κάποιες ιστορικές διαδικασίες που είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό και η Ιστορία δεν αναφέρει κάτι γι'αυτά. Ίσως κάνω κάπου λάθος, δέχομαι κριτική και διορθώσεις. Πιστεύω όμως οτι με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε το Ελληνικό Έθνος.

Ευχαριστώ για μια ακόμη φορά τον ΕΠΟΣ Φυλής για την θαυμάσια εκδρομή.

Ιωάννης Ξηρός