Δύο προγράμματα, τα οποία οι εκπαιδευτικοί μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούν για την οργάνωση ενός προγράμματος στο σχολείο τους, λειτουργούν διαδικτυακά από το Εργαστήριο Ψυχολογίας της Άσκησης και Ποιότητας Ζωής του ΤΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Το ένα έχει τον τίτλο "Δεν Καπνίζω - Γυμνάζομαι" και το άλλο "Όχι στο Αλκοόλ, Ναι στα Σπορ". Τα προγράμματα αυτά δεν εστιάζονται μόνο σε διαδικασίες μετάδοσης γνώσεων, αλλά σε πολλαπλές μεθόδους ευαισθητοποίησης, αλληλεπίδρασης και βιωματικής προσέγγισης των θεμάτων υγείας.

Για κάθε πρόγραμμα, όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής και επιστημονικά υπεύθυνος Γιάννης Θεοδωράκης, οι εκπαιδευτικοί έχουν στη διάθεσή τους ενημερωτικό υλικό, οδηγίες εφαρμογής, σχετική βιβλιογραφία και εκπαιδευτικό υλικό για κάθε θεματική ενότητα, με πληροφορίες, παρουσιάσεις σε powerpoint, ασκήσεις, ιδέες για βιωματικές δραστηριότητες, παιγνίδια, κατάλληλες εκπαιδευτικές στρατηγικές και τεχνικές, θέματα για εργασίες πρότζεκτ, σχετικές ιστοσελίδες κ.ά. Άμεση διαδικτυακή πρόσβαση στο υλικό έχουν και οι μαθητές. Τα προγράμματα οργανώνονται με βάση συγκεκριμένες θεωρίες ευαισθητοποίησης και αλλαγής συμπεριφορών, όπως η θεωρία της κοινωνικής μάθησης, της σχεδιασμένης συμπεριφοράς, της θεωρίας των στόχων, των μοντέλο των σταδίων αλλαγής, κ.λπ.

Οι εκπαιδευτικοί, σύμφωνα με τον ίδιο, έχουν επίσης στη διάθεσή τους υλικό για την επιστημονική τεκμηρίωση του προγράμματος, σχετικά άρθρα και βιβλιογραφία.

Τα προγράμματα έχουν ήδη εφαρμοσθεί σε πολλά σχολεία της χώρας, η δε αξιολόγησή τους από τους ίδιους του μαθητές και τους εκπαιδευτικούς, η οποία πραγματοποιείται κάθε φορά στο τέλος του προγράμματος. Μάλιστα, επί της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων αυτών υπάρχουν σχετικά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. "Δεν είναι απλή υπόθεση η διακοπή καπνίσματος" Ο κ. Θεοδωράκης επισημαίνει πως η διακοπή καπνίσματος δεν είναι μια τόσο απλή υπόθεση, όσο νομίζουμε. "Συνήθως, η ευθύνη για τη συνήθεια του καπνίσματος αποδίδεται αποκλειστικά και μόνο στη θέληση του καπνιστή. Η διακοπή καπνίσματος είναι ουσιαστικά, αλλαγή συμπεριφοράς, η οποία δεν επιτυγχάνεται απλώς και μόνο με την θέληση του καπνιστή να ξεκόψει από αυτή τη βλαβερή συνήθεια. Προκειμένου να μπει κάποιος στη διαδικασία διακοπής, η θέληση παίζει σημαντικό ρόλο, αλλά για να επιτευχθεί μόνιμη αλλαγή συμπεριφοράς, θα πρέπει η προσπάθεια να είναι συνειδητοποιημένη" υπογραμμίζει.

Στο πλαίσιο αυτό, όπως εξηγεί, ο καπνιστής θα πρέπει να ξέρει τι είναι αυτό από το οποίο επιθυμεί να απαλλαγεί, να αναγνωρίσει όχι μόνο τα οφέλη στην υγεία του, αλλά και τα πλεονεκτήματα που έχει ως μη καπνιστής στην καθημερινότητά του. Είναι πολύ σημαντικό ακόμη, να παραδεχτεί τη δυσκολία της διαδικασίας διακοπής, κάτι που θα τον κάνει πιο αποφασισμένο να πετύχει με την πρώτη. Μετά τη διακοπή, ο καπνιστής πρέπει όχι μόνο να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα στέρησης και τις προσαρμογές των φυσιολογικών συστημάτων του οργανισμού στην καινούρια κατάσταση, αλλά πρέπει ταυτόχρονα να αλλάξει συνήθειες και στην καθημερινή του ζωή. Αν δεν κάνει ουσιαστικές αλλαγές, τότε η προσπάθειά διακοπής είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα πετύχει ή ακόμη και αν πετύχει τη διακοπή, δεν θα κρατήσει για πολύ, παρατηρεί ο κ. Θεοδωράκης. Οι αλλαγές στις συνήθειες της καθημερινής ζωής πρέπει, σύμφωνα με τον ίδιο, να στοχεύουν σε ένα πιο υγιεινό τρόπο ζωής, κάτι που θα εντείνει την αίσθηση ευεξίας στη ζωή χωρίς καπνό.

Η αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες είναι σημαντική. Η αύξηση στην κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, καθώς και το νερό μπορεί να βοηθήσουν στη διαδικασία αποτοξίνωσης και την βελτίωση της υγείας. Η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και η άσκηση παίζουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, όχι μόνο γιατί βοηθούν στη βελτίωση της λειτουργίας των φυσιολογικών συστημάτων του οργανισμού (π.χ. καρδιοαναπνευστικό), αλλά και γιατί μπορεί να παίξουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση των συμπτωμάτων στέρησης και του στρες κατά τη διάρκεια διακοπής. Ωστόσο, εξηγεί, υπάρχουν κάποιες συνήθειες και κοινωνικές δραστηριότητες που είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με το κάπνισμα -για παράδειγμα καφές και τσιγάρο το πρωί, κάπνισμα μετά το φαγητό, ποτό και τσιγάρο στην βραδινή έξοδο. Οι αλλαγές σε αυτές τις συνήθειες αποτελούν πραγματική πρόκληση στη διακοπή καπνίσματος.

Ο καπνιστής, προσθέτει ο κ. Θεοδωράκης, μπορεί να χρησιμοποιεί αυτές τις συνήθειες σαν δικαιολογία για να μην μπει στη διαδικασία διακοπής ή η προσπάθεια διακοπής να αποτύχει αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά η σχέση αυτών των συνηθειών με το κάπνισμα. Πραγματικά, αν κάποιος που αποφασίζει να διακόψει το κάπνισμα, σταματάει να πίνει και καφέ γιατί αυτά τα δύο έχουν άρρηκτη μεταξύ τους σχέση, τότε έχει να αντιμετωπίσει την στέρηση από δύο ουσίες, επισημαίνει ο επιστημονικά υπεύθυνος των προγραμμάτων και προσθέτει: Αν αυτός που αποφασίζει να διακόψει το κάπνισμα, σταματάει να βγαίνει με τους φίλους του, γιατί όλοι καπνίζουν, τότε έχει να αντιμετωπίσει και προσωπικά, κοινωνικά προβλήματα. Οι συνήθειες αυτές δεν χρειάζεται και δεν πρέπει να κοπούν, σύμφωνα με τον επιστημονικό υπεύθυνο του προγράμματος. Αυτό που χρειάζεται είναι να αλλάξει η σχέση αυτών των συνηθειών και δραστηριοτήτων με το κάπνισμα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από συνειδητοποιημένη προσπάθεια και γνωστικές διαδικασίες. Για παράδειγμα, με τη διακοπή του τσιγάρου, ύστερα από μερικές μέρες, η αίσθηση της γεύσης αλλάζει, ενισχύεται. Έτσι ο πρώην καπνιστής μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι ο καφές έχει πιο ωραία γεύση χωρίς τσιγάρο, σημειώνει ο κ. Θεοδωράκης. Οι συναντήσεις με την παρέα μπορεί να γίνονται με σεβασμό στους κανόνες για το κάπνισμα, αφού κανείς δεν μπορεί να επιβάλλει στον άλλο μια συμπεριφορά. Αν οι καπνιστές αποφασίσουν ότι μπορούν να μην καπνίζουν, τότε η συνάντηση θα γίνει σε χώρο μη καπνιστών.

Αλλά και ένας υπαίθριος χώρος, όπου όχι μόνο επιτρέπεται το κάπνισμα αλλά και ο καπνός δεν θα ενοχλεί τους μη καπνιστές, μπορεί να είναι μια καλή λύση για τη συνάντηση αλλά και ένα καλό τεστ αντοχής για τον πρώην καπνιστή! Η διακοπή καπνίσματος, πάντως -δεν παραλείπει να επισημαίνει ο κ. Θεοδωράκης- είναι μια επίπονη διαδικασία, που απαιτεί όχι μόνο συνειδητοποίηση και γνωστικές διαδικασίες, αλλά χρειάζεται υποστήριξη και ενθάρρυνση, επιβράβευση της επιτυχίας, κίνητρα για συνέχιση της προσπάθειας. "Είναι σημαντικό να υπάρχουν οικεία πρόσωπα που υποστηρίζουν τον καπνιστή στην προσπάθεια διακοπής. Ακόμη πιο σημαντική όμως είναι η υποστήριξη που μπορεί να προσφέρει ένας επαγγελματίας σύμβουλος, εκπαιδευμένος σε θέματα συμπεριφορών υγείας και πιο συγκεκριμένα στη διακοπή καπνίσματος. Ο ειδικός μπορεί να κατευθύνει πιο αποτελεσματικά τις γνωστικές διαδικασίες που απαιτούνται για την αλλαγή της συμπεριφοράς, αλλά και να υποστηρίξει τον καπνιστή όταν η πορεία της προσπάθειας διακοπής δεν είναι ιδανική, να τον βοηθήσει να αναγνωρίσει κίνητρα, να θέσει στόχους" καταλήγει ο κ. Θεοδωράκης.