Στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς στην εποχή της τουρκοκρατίας, ή και κατά τη διάρκεια της επανάστασης, ο αθλητισμός αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας του Έλληνα χωρίς βέβαια οργανωμένη μορφή ή με τη μορφή ή το περιεχόμενο που γνωρίζουμε σήμερα.

Παρόλα αυτά, παιχνίδια, αγωνίσματα και χοροί ήταν μέρος της καθημερινότητας και της λαϊκής παράδοσης που πολλές φορές συνδυάζονταν και με πανηγύρια.

Πρόκειται για στοιχεία εργασίας του Νικόλαου Διγγελίδη (φωτογραφία), καθηγητή στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που παρουσιάστηκαν σε πρόσφατη εκδήλωση.

Ο κ. Διγγελίδης μελέτησε τον αθλητισμό στα χρόνια της τουρκοκρατίας και τη συνεισφορά του στην εθνική παλιγγενεσία, όπου κατέληξε σε πλούσια συμπεράσματα.

Για παράδειγμα, τονίζει ο ίδιος, διαβάζουμε στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη:

«Λέγω εις τους αναγνώστες μου, μα την πατρίδα, οι τριακόσιοι αυτήνοι δεν ήταν άνθρωποι, ήταν αϊτοί στα ποδάρια και λιοντάρια εις την καρδιά. Εν τουφέκι ρίξανε στους Τούρκους και βγάλαν' τα σπαθιά... Και μετά τη μάχη χορός, τραγούδι και αγωνίσματα...»

Και εξηγεί:

«Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τα πάντα εξαρτώνταν από τα προνόμια που εκχωρούσαν οι Τούρκοι και είναι μάλλον θέμα "τύχης" το γεγονός ότι οι Τούρκοι θεωρούσαν αυτές τις δραστηριότητες "αμελητέες" και επέτρεπαν τη διεξαγωγή τους. Ως τρόπαιο για το νικητή σε κάποιο αγώνισμα στα πλαίσια κάποιου λαϊκού πανηγυριού συνήθως ήταν ένα "οικόσιτο αρνί" ή κάτι ανάλογο, κάτι που φυσικά ήταν σημαντικό για κείνη την εποχή».

Οι πηγές που έχουμε για τέτοιες δραστηριότητες στα χρόνια της τουρκοκρατίας , τονίζει στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Διγγελίδης, είναι δυστυχώς ελάχιστες. Επίσης, είναι δύσκολο, συνεχίζει, να υποστηρίξει κανείς μια σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος για τη σχέση αθλητισμού και εθνικής παλιγγενεσίας, οπότε μόνο λογικές υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, βασιζόμενοι σε αναφορές όπως, για παράδειγμα, για την έμφαση στη γυμναστική και τη στρατιωτική θητεία των νέων στην αρχαία Σπάρτη. Ποια ήταν όμως τα «αγωνίσματα»; Ο ίδιος αναφέρει:

Το τρέξιμο. Θα θυμίσουμε φυσικά ότι τα δρομικά αγωνίσματα ήταν αυτά που εισήχθησαν στους πρώτους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Για τον κλέφτη, η ταχύτητα, η γρήγορη μετακίνηση ήταν βασικό στοιχείο για την επιβίωσή του. Πολλά δημοτικά μας τραγούδια, θέλοντας να δείξουν τη σημασία αυτή, λένε πως ο κλέφτης πρέπει «τριών μερών περπατησιά να παίρνει σε μια νύχτα». Τον χρησιμοποιούσαν ακόμη σα δοκιμασία γρηγοράδας όπως ποιος θα πάει πιο γρήγορα στην απέναντι κορφή ή στη βρύση για νερό.

Το σημάδι (σκοποβολή). Την εποχή εκείνη στις μάχες, έπρεπε να υπάρχει οπτική επαφή με τον αντίπαλο. Για το λόγο αυτό ήταν απαραίτητο να γνωρίζουν καλό σημάδι χρησιμοποιώντας πέτρα ή όπλο. Στα πανηγύρια λέγεται, πως εξασκούνταν στο σημάδι Έλληνες και Τούρκοι μαζί.

Το λιθάρι. Η ρίψη της πέτρας σαν κίνηση είναι απλή και μαθαίνεται από μικρή ηλικία με τρόπο φυσικό. Σε κάποιες περιοχές της χώρας, το λιθάρι έπαιρνε τη μορφή του πετροπόλεμου μεταξύ γειτονικών περιοχών, ως παιχνίδι παιδιών/εφήβων αρχικά, που όμως πολλές φορές κατέληγε σε πραγματικό πόλεμο κατά των Οθωμανών που παρέμβαιναν για να σταματήσει.

Σήκωμα βάρους. Το σήκωμα μεγάλου βάρους, με τα χέρια ή τη πλάτη, ήταν δοκιμασία που υπήρχε στον ελληνικό κόσμο από την αρχαιότητα. Συνήθως διαγωνίζονταν στην άρση μιας μεγάλης πέτρας ή ενός κορμού δέντρου ή στη μεταφορά βάρους από το ένα σημείο στο άλλο.

Η πάλη. Ένα από τα πλέον διαδεδομένα αθλήματα εκείνης της εποχής σε όλη την Ελλάδα. Λέγεται ότι οι Ψαριανοί φημίζονταν για τις επιδόσεις τους στην πάλη κι αυτό πολλές φορές το εκτιμούσαν ακόμα και οι Οθωμανοί.

Το άλμα ή πήδημα. Το άλμα μεταφέρθηκε από τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες και το Βυζάντιο στην Τουρκοκρατία. Από πήδημα απλό, διπλό ή τριπλό. Χρησιμοποιούσαν δοκιμασίες όπως άλμα πάνω από ρυάκια, πέτρες, τοίχους και άλλα εμπόδια. Λέγεται ότι ο Ανδρούτσος πηδούσε επτά άλογα στη σειρά!

Η ιππασία. Την εποχή εκείνη ήταν δύσκολο να έχει κάποιος Έλληνας άλογο, γιατί τα έπαιρναν οι Τούρκοι. Στους λαϊκούς αγώνες η ιππασία υπήρχε, αλλά αναφέρεται κυρίως σαν αγώνισμα των κλεφτών και των αρματολών που διέθεταν άλογα.

Ο χορός. Οι σκλαβωμένοι Έλληνες σε κάθε εκδήλωση της ζωής τους χρησιμοποιούσαν το χορό. Είχαν κυρίως ψυχαγωγικό σκοπό όμως υπήρχε και ένας μεγάλος αριθμός χορών που είχαν σαν αφορμή κάποιο θρησκευτικό, ιστορικό ή πολιτιστικό ή κοινωνικό γεγονός.

Παιχνίδια. Παραδοσιακά παιχνίδια όπως το κρυφτό ή κλέφτικο, η ξιφομαχία με βέργες/κλαδιά, το κυνηγητό, το κουτσό, το τσιλίκι και άλλα, ήταν μερικά παιχνίδια που παίζονταν από αρχαιοτάτους χρόνους και πολλά από αυτά παίζονται ακόμη και σήμερα.

Και καταλήγει ο κ. Διγγελίδης τονίζοντας:

«Τα αγωνίσματα, τα παιχνίδια και οι χοροί έδιναν μια ανάσα ελευθερίας στους καταπιεσμένους Έλληνες, κάτι που ίσως συνετέλεσε στην ανύψωση του ηθικού και στην αποφασιστικότητα που χρειάζεται για να ξεκινήσει μια επανάσταση κάτω από τόσο αντίξοες συνθήκες και άνισες πιθανότητες σε σχέση με τον κατακτητή. Η αθλητική δράση των ηρώων της επανάστασης του 1821, αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έμπνευσης στα χρόνια που ακολούθησαν και χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Ίσως δεν είναι καθόλου τυχαία η επιλογή των στίχων στον Ολυμπιακό Ύμνο του Κωστή Παλαμά (1896):

«Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι.

Στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή.

Και με το αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι.

Και σιδερένιο πλάσε και άξιο το κορμί».

Απ. Ζώης (ΑΠΕ-ΜΠΕ)