Ένας από τους 12 Αποστόλους, ο επονομαζόμενος και Πρωτόκλητος, επειδή πρώτος αυτός, μαζί με τον αδελφό του Πέτρο, κλήθηκε να ακολουθήσει τον Ιησού. Η μνήμη του γιορτάζεται από τη Χριστιανοσύνη στις 30 Νοεμβρίου.
Ο Ανδρέας καταγόταν από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας και ήταν γιος του αλιέα Ιωνά. Ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα του, όπως και ο αδελφός του Πέτρος, έχοντας ως επίκεντρο των δραστηριοτήτων του τη δυτική όχθη της λίμνης Τιβεριάδας (Γεννησαρέτ). Το όνομά του είναι ελληνικό (Ανδρέας σημαίνει γενναίος, από τη λέξη ανδρεία), σύνηθες μεταξύ των ελληνιζόντων Εβραίων της εποχής εκείνης. Δεν υπάρχει καταγεγραμμένο εβραϊκό ή αραμαϊκό όνομα γι’ αυτόν. Και τα δυο αδέλφια φαίνεται να είχαν πνευματικές ανησυχίες, γι’ αυτό είχαν ενταχθεί στον κύκλο των μαθητών του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.
Μία ημέρα ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βλέποντας τον Ιησού είπε στον Ανδρέα και τον Πέτρο, που βρίσκονταν κοντά του: «Ίδε ο Αμνός του Θεού». Τα δύο αδέλφια αποφάσισαν να ακολουθήσουν τον Χριστό, με την πρόθεση να συνομιλήσουν μαζί του και όχι να γίνουν μαθητές του. Αυτό συνέβη αργότερα, μετά τη σύλληψη και τη φυλάκιση του Προδρόμου, όταν ο Χριστός τους διαμήνυσε «Δεύτε οπίσω μου και ποιήσω υμάς αλιείς ανθρώπων».
Οι πληροφορίες της Καινής Διαθήκης είναι ελάχιστες για τον Ανδρέα και ανύπαρκτες για το αποστολικό του έργο. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Απόστολος Ανδρέας κήρυξε τον Χριστιανισμό στη Σκυθία (σημερινή Νότια Ρωσία), την Ήπειρο, τη Θράκη και το Βυζάντιο, όπου ίδρυσε εκκλησία με πρώτο επίσκοπο τον Στάχυ. Συνέχεια αυτής της πρώτης εκκλησίας θεωρείται το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, που τιμά τον Απόστολο Ανδρέα ως ιδρυτή του και πρώτο επίσκοπο του Βυζαντίου.
Κατόπιν ο Απόστολος Ανδρέας μετέβη μέσω της Θεσσαλίας στην Αχαΐα, όπου ίδρυσε εκκλησία και κατόρθωσε να προσηλυτίσει στον Χριστιανισμό τη Μαξιμίλλα, σύζυγο του ανθύπατου Αιγεάτη, την οποία θεράπευσε από μία ανίατη ασθένεια. Ο Ρωμαίος αξιωματούχος εξοργίστηκε και διέταξε στην σταύρωση του Απόστολου Ανδρέα σε σταυρό σχήματος Χ, που ονομάστηκε από τότε «Σταυρός του Αγίου Ανδρέα».
Το λείψανό του, που ενταφιάστηκε με φροντίδα της Μαξιμίλλας και του τοπικού επισκόπου Στρατοκλή, μεταφέρθηκε το 357 στην Κωνσταντινούπολη και εναποτέθηκε στο ναό των Αγίων Αποστόλων. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους το 1204, τμήματα του λειψάνου του Απόστολου Ανδρέα μεταφέρθηκαν στο Αμάλφι της Καμπανίας, ενώ το 1461 ο δεσπότης του Μυστρά Θωμάς Παλαιολόγος, προ του Οθωμανικού κινδύνου, ανέθεσε τη φύλαξη της κάρας του Αγίου στον Πάπα Πίο Β', ο οποίος την εναπόθεσε στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1964, η κάρα του Αποστόλου Ανδρέα επιστράφηκε στην Πάτρα, σε μια χειρονομία καλής θελήσεως του Πάπα Παύλου ΣΤ' προς τους Ορθοδόξους. Στις 19 Ιανουαρίου του 1980 επιστράφηκε και ο Σταυρός του Αγίου Ανδρέα. Και τα δύο ιερά κειμήλια φυλάσσονται στο ναό του Αγίου Ανδρέα, που αποτελεί πανελλήνιο προσκύνημα.
Ο Απόστολος Ανδρέας είναι προστάτης Άγιος της Ουκρανίας, της Ρωσίας, της Ρουμανίας, του Μπαρμπέιντος και της Σκωτίας, καθώς και πολιούχος Άγιος της Πάτρας, του Αμάλφι της Ιταλίας, της Λούκα της Μάλτας και της Εσγκέιρα της Πορτογαλίας.
Η σημαία της Σκωτίας φέρει τον σταυρό του Αγίου Ανδρέα. Μετά την ένωση της Σκωτίας με την Αγγλία, ο χιαστός σταυρός απεικονίζεται και στη σημαία της Μεγάλης Βρετανίας. Η σημαία του πολεμικού ναυτικού της Ρωσίας φέρει τον σταυρό του Αγίου Ανδρέα, όπως και η σημαία της Συνομοσπονδίας (Νοτίων) στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο.
Απολυτίκιο
Ως των Αποστόλων Πρωτόκλητος
και του κορυφαίου αυτάδελφος
τον Δεσπότην των όλων, Ανδρέα,
ικέτευε, ειρήνην, τη οικουμένη δωρήσασθαι
και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος.
Λαογραφία
Ο Νοέμβριος ονομάζεται και Αντριάς, επειδή πιστεύεται ότι το κρύο «αντρειεύει» την ημέρα της εορτής του Αγίου Ανδρέα. Ο Άγιος Ανδρέας λέγεται και Τρυποτηγανάς, επειδή, όπως έλεγαν, τρυπούσε τα τηγάνια όσων δεν έκαναν τηγανίτες την ημέρα της γιορτής του.
.png)
