Την 18 Μαϊου 2024 το Παράρτημα Τρικάλων της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Στρατού πραγματοποίησε προσκυνηματική εκδρομή στην Παναγία Σουμελά, τον ιερότερο τόπο των Ελλήνων Ποντίων και στο Παλάτι του Φιλίππου Β' του Μεγάλου, ενός από τους μεγαλύτερους άνδρες της Ελληνικής Ιστορίας.

Το ίδιο το παλάτι, ή μάλλον ό'τι απέμεινε από αυτό ευρίσκεται στην περιοχή των Αιγών, αρχαίας πρωτεύουσας των Μακεδόνων στον νομό Ημαθίας. Κτίστηκε από τον Φίλιππο κατά τα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα με τέχνη αμιγώς ελληνική.

Έφερε στις 4 πλευρές του από 16 κίονες, στο πίσω μέρος ήταν ο τόπος διαμονής του βασιλιά και διοικητικό κέντρο και ο αύλειος χώρος χωρούσε 8.οοο άτομα. Αποτέλεσε κέντρο ελληνικής παιδείας και γλώσσας σε μια εποχή που η αρχαία μακεδονική διάλεκτος (μείξη ελληνικής δωρικής με θρακικά στοιχεία επικρατούσε ακόμη στην μακεδονική ύπαιθρο.

Oι ανασκαφές άρχισαν ήδη από το 1860 επί οθωμανικής περιόδου, συνεχίστηκαν το 1950-60 και τελικά αποδόθηκε στο κοινό το 2023. Το παλάτι κατεστράφη από τους Ρωμαίους το 148 π. Χ. οπότε η Μακεδονία ΄έγινε ρωμαϊκή επαρχία.

Κατά την εκδρομή στον υποφαινόμενο, μέλος της Ένωσης Αποστράτων Τρικάλων,  ανετέθη η υποχρέωση να εξηγήσει κάποιες πτυχές της Ιστορίας των Αρχαίων Μακεδόνων και ομίλησε περίπου τα εξής.

Τινά περί της Ιστορίας των Αρχαίων Μακεδόνων   
      
Η Αρχαία Μακεδονία ήταν η περιοχή που συμπίπτει με την σημερινή ελληνική επαρχία Μακεδονίας. Κατά τις διάφορες ιστορικές εποχές τα όριά της διευρύνοντο, ανάλογα με το μέχρι που έφτανε η ισχύς των ελληνικών όπλων, πλην όμως κατά τις απαρχές της ελληνικής Ιστορίας τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα.

Το ελληνικό έθνος ήλθε στην χώρα επονομαζόμενη Ελλάς περί το 2.000π.Χ. και ήταν τμήμα της Αρείας φυλής, η οποία είχε ως αρχική κοιτίδα τις ερήμους του σημερινού Τουρκμενιστάν. Οι Άρειοι με την βοήθεια του αλόγου και του πολεμικού άρματος κατέκλυσαν σχεδόν όλη την Ευρώπη και την Βόρειο Ινδία και από αυτή την μείξη λαών στις δυο αυτές περιοχές προέκυψε ο όρος Ινδοευρωπαϊοι. Τα ελληνικά φύλα εξαρχής είχαν τα ονόματα Ίωνες, Αχαιοί, Δωριείς και Αιολείς (οι τελευταίοι-κατά την γνώμη μου-υπήρξαν παρακλάδι των Δωριέων) και ήλθαν στην ελληνική χερσόνησο, όπου συνάντησαν άλλες εθνότητες με διάφορα ονόματα όπως Πελασγοί , Υλλείς κ.ά., μη ελληνικές βεβαίως. Και οι μεν Ίωνες εγκαταστάθηκαν στις περιοχές Αττικής και Βοιωτίας-Ευβοίας, οι δε Αχαιοί στις υπόλοιπες της Στερεάς Ελλάδος και στην Πελοπόννησο.

Οι Δωριείς είχαν ως αρχική εστία την περιοχή Ολύμπου- Όσσας, σύμφωνα με όσα μας παραδίδει ο Ηρόδοτος. Σύμφωνα όμως με όσα διηγείται ο Πλάτων με τους συνδαιτημόνες του, φαίνεται οτι οι Δωριείς είχαν εγκατασταθεί και στην Πελοπόννησο, ως υποτελείς όμως και υπηρέτες των ισχυρών Αχαιών, οι οποίοι είχαν αναπτύξει μεγάλο πολιτισμό, τον λεγόμενο μηκυναϊκό, τον πρώτο αληθινά ελληνικό πολιτισμό, ισχυρό εμπόριο σε όλη την Μεσόγειο και είχαν αποικίσει την Κρήτη μετά την πτώση των Μινωϊτών Κρητών, οι οποίοι φυσικά δεν ήταν Έλληνες. Όπως βέβαια δεν ήταν Έλληνες αρχικά και οι κάτοικοι των νησιών του Αιγαίου με τον περίφημο κυκλαδίτικο πολιτισμό, οι οποίοι κατακτήθηκαν και εξαφανίστηκαν κατά την εκστρατεία των Αχαιών εναντίον της Τροίας, τουτέστιν οι Έλληνες πριν κατακτήσουν την Τροία, κατέκτησαν πρώτα το Αιγαίον Πέλαγος. Έτσι όμως δημιουργούνται τα έθνη.

Σύμφωνα πάντα με τον Πλάτωνα, οι Αχαιοί πριν τον Τρωικό Πόλεμο (1250-1200π.Χ.) εξεδίωξαν τους Δωριείς από την Πελοπόννησο ως ανεπίδεκτους πολιτισμού και ως κακοποιητικά στοιχεία. Φαίνεται λοιπόν οτι λίγο πριν από τον Τρωικό Πόλεμο και σχεδόν ταυτόχρονα οι Δωριείς του Ολύμπου και οι Δωριείς της Πελοποννήσου εκδιώχθηκαν οι μεν από εντόπιες φυλές (Υλλείς) και οι δε από τους Αχαιούς του Νότου και κατέφυγαν στην περιοχή που σήμερα είναι η Δυτική Μακεδονία. Η πρώτη λοιπόν εγκατάσταση γνήσιας ελληνικής φυλής σε μακεδονικό έδαφος έγινε τότε και γι'αυτούς τους λόγους και τότε έλαβαν το όνομα Μακεδνοί. Μιλούμε πάντα πριν τον Τρωικό Πόλεμο. Υπόψιν οτι ο μέγας Όμηρος δεν αναφέρει τους Μακεδνούς στην ελληνική εκστρατεία κατά της Τροίας.

Ποιούς συνάντησαν οι Δωριείς-Μακεδνοί στα εδάφη της Δυτικής Μακεδονίας; Όπως αναφέρει η Ιστορία υπήρχαν τότε φυλές ιλλυρικές και θρακικές με ονόματα πλέον εξαφανισμένα και γλώσσες άγνωστες, χωρίς κρατική οργάνωση, κυρίως κτηνοτρόφοι.

Το σημείο καμπής για την Ελληνική Ιστορία ήταν όσα ακολούθησαν μετά την επιστροφή των νικητών Αχαιών της Τροίας στην Πελοπόννησο. Όπως ο μέγας Ηρόδοτος παραδίδει, φαίνεται οτι οι νικητές βασιλείς των αχαϊκών βασιλείων δεν έγιναν δεκτοί από τις τοπικές εξουσίες που αναπτύχθηκαν εκεί κατά την πολύχρονη απουσία τους στην Ανατολή. Ο φόνος του Αγαμέμνονα από τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα δεν ήταν μόνον έγκλημα πάθους. Ήταν κυρίως ένα παλατιανό πραξικόπημα και σύγκρουση εξουσιών. Και αυτό έγινε και σε άλλα ελληνικά μηκυναϊκά μέρη. Ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Ελλήνων ήταν αμέσως μετά τον θρίαμβο επί της Τροίας. Ο Ορέστης, γιός του δολοφονημένου βασιλιά Αγαμέμνονα, κατέφυγε στο μόνο μέρος όπου μπορούσε να εύρει άλλους Έλληνες πρόθυμους να τον βοηθήσουν. Στην δωρική Δυτική Μακεδονία. Το περίφημο Άργος Ορεστικό στην περιοχή Καστοριάς αποδεικνύει οτι ο εξόριστος πρίγκιπας του Άργους έδωσε το όνομά του και το όνομα της πατρίδας του στην νέα του πατρίδα.

Φαίνεται οτι το παράδειγμά του ακολούθησαν και άλλοι Αχαιοί πρίγκιπες διωγμένοι από τους πραξικοπηματίες. Όλοι αυτοί άρχισαν να κινητοποιούν τους Δωριείς της Δυτικής Μακεδονίας. Έτσι, περί το 1150μ.Χ. έλαβε χώρα ένα γεγονός που είχε καταλυτικές συνέπειες για την Ελληνική Ιστορία. Η Κάθοδος-ή μάλλον Επάνοδος-των σιδερόφρακτων Δωριέων στην Νότια Ελλάδα και η αναδιάταξη των εξουσιών. Η Κάθοδος των Δωριέων ήταν στην πραγματικότητα η πρώτη οργανωμένη, μαζική κανονική εισβολή επί ελληνικού εδάφους. Ο Πέλοψ οδήγησε τους Δωριείς στο μεγάλο νησί, το οποίο έκτοτε ονομάζεται Πελοπόννησος, η οποία σταδιακά απομηκυνοποιήθηκε και εκδωρίστηκε, σημειώνοντας υποχώρηση του πολιτισμού σε όλον τον ελληνικό χώρο για 700 χρόνια, μια περίοδος που οι ιστορικοί ονομάζουν Ελληνικό Μεσαίωνα, περίοδος σκοτεινή και ακόμη αινιγματική. Στους Δωριείς οφείλεται ο αποικισμός και ο εξελληνισμός της Κρήτης και της Κύπρου. Ευτυχώς η ιωνική Αττική γλύτωσε την εισβολή με την θυσία του βασιλιά Κόδρου, πράγμα που επέτρεψε αργότερα την ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού που φώτισε τον κόσμο.

Για την Μακεδονία την ίδια, το έτερο σημείο καμπής όσον αφορά στον εξελληνισμό της ήταν το έτος 700π. Χ., οπότε ο Δωριεύς βασιλιάς του Άργους Περδίκκας, της δυναστείας των Τημενιδών, ίδρυσε τις Αιγές, φέρων μαζί του πολλούς Πελοποννήσιους Δωριείς, έδωσε το όνομα Αργεάδες στην δική του βασιλική δυναστεία και ίδρυσε το πρώτο καθαρά ελληνικό μακεδονικό κράτος επεκτείνοντας την εξουσία του από την Δυτική Μακεδονία μέχρι τον ποταμό Νέστο, συμπεριλαμβανομένης της Χαλκιδικής, η οποία είχε ήδη εξελληνιστεί με την βοήθεια ελληνικών αποικιών. Το νέο έθνος στην Μακεδονία προέκυψε από ανάμειξη Ελλήνων Δωριέων και εντόπιων κατοίκων Θρακών κυρίως με νέα εθνική συνείδηση την ελληνική, πράγμα που δεν αρνείται ουδείς ιστορικός Έλλην, Ρωμαίος ή ξένος, αρχαίος ή σύγχρονος. Έτσι δημιουργούνται τα έθνη. Ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α' έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες ως γνήσιος Ελλην, απόγονος των Τημενιδών του Άργους. Στις αποικίες των Χαλκιδέων οφείλεται ο εξελληνισμός της Χαλκιδικής, στην αποικία των Αθηναίων Αμφίπολη οφείλεται η αρχή του εξελληνισμού της σημερινής ελληνικής Θράκης και στην αποικία της δωρικής Κορίνθου Αμβρακία οφείλεται ο εξελληνισμός της σημερινής ελληνικής Ηπείρου. Σήμερα η Αμβρακία λέγεται Άρτα. Σημειωτέον οτι κοινή θρησκεία όλων αυτών ήταν το Δωδεκάθεο του Ολύμπου.

Ποια γλώσσα όμως μιλούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες; Οι γνώμες των γλωσσολόγων διίστανται ως προς αυτό το θέμα και αυτή η διάσταση προέρχεται και από εθνικές επιδιώξεις κάποιων ιστορικών και γλωσσολόγων, κυρίως Σλάβων και Βουλγάρων. Η αλήθεια είναι οτι η λεγόμενη κατά την αρχαιότητα μακεδονική διάλεκτος ήταν κατά βάση δωρική γλώσσα, επομένως ελληνική, κατανοητή, έστω με κάποια δυσκολία από τους υπόλοιπους Έλληνες, γλώσσα στάσιμη όμως και απλοϊκή, αναμεμειγμένη με ιλλυρικά και θρακικά στοιχεία, χωρίς γραφή. Χαρακτηριστικό ήταν οτι διατηρούσε τα βαρβαρικά στοιχεία γκ και ντ αντί των ελληνικών γ και δ. Υπήρξε για αιώνες η γλώσσα των Μακεδόνων της υπαίθρου σε αντίθεση με την ελληνική, η οποία ήταν από την αρχή του μακεδονικού βασιλείου η γλώσσα των ανακτόρων, των ανωτέρων ελίτ και της διοίκησης.

Ο πλήρης εξελληνισμός της γλώσσας των Μακεδόνων έγινε κατά τα ελληνιστικά χρόνια (330-30 π.Χ.) οπότε όλοι οι Μακεδόνες ομίλησαν την νέα ελληνική Κοινή, γλώσσα απλούστερη και ευκολώτερη από τα ελληνικά του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, πράγμα που επέτρεψε στους Μακεδόνες να διαβάσουν αργότερα τα Ευαγγέλια και από τότε τα αρχαία μακεδονικά εξαφανίστηκαν.

Οι Μακεδόνες προστάτευαν πάντα την Κάτω Ελλάδα από τις βαρβαρικές εισβολές εκ βορρά. Στους Περσικούς Πολέμους δεν έλαβαν μέρος λόγω αδυναμίας, πλην όμως παρείχαν στους Έλληνες της Κάτω Ελλάδος πολύτιμες πληροφορίες. Η μεγάλη ευκαιρία για τους Μακεδόνες δόθηκε με την βασιλεία του Φιλίππου Β΄ του Μεγάλου, ο οποίος ανήλθε στον θρόνο μετά τον θάνατο του πατρός Αμύντα ως παράκλητος από τους Εταίρους με σκοπό να εκδιώξει από την χώρα τους Ιλλυριούς του βασιλιά Βάρδυλι, πράγμα που πέτυχε και από τότε προσέθετε στο μακεδονικό κράτος την μια επαρχία μετά την άλλη. Ο Φίλιππος είχε ως πολιτική όχι ακριβώς να κατακτά, αλλά προτιμούσε να εξελληνίζει και να χορηγεί την μακεδονική υπηκοότητα στους κατακτημένους (με παρόμοιο τρόπο η Ρώμη έγινε μεγάλη, αιώνες μετά).

Ο Φίλιππος γνώριζε την ακαταμάχητη δύναμη του ελληνικού πολιτισμού και έφερε δασκάλους και καλλιτέχνες στις μακεδονικές πόλεις Αιγές και Πέλλα, όπως ακριβώς έκανε και η Ρώμη αιώνες μετά και έγινε πολιτιστική δύναμη. Ο γιός του Αλέξανδρος Β' ο Μέγας έλεγε στους Μακεδόνες οτι ''ο πατέρας μου σας παρέλαβε γιδοβοσκούς και σας έντυσε με χλαμύδες, σας έκανε πολίτες με νόμους με έθιμα με θέατρα και γυμνάσια και με πόλεις κανονικές''.

Το μεγάλο σχέδιο του Φιλίππου ήταν να συνενώσει τους Έλληνες ως άλλος Αγαμέμνων και να κατακτήσει στο όνομα του Ελληνισμού και του Πολιτισμού την Μέση Ανατολή. Μάλλον δεν είχε στόχο να πάει εκεί που πήγε ο γιός του και η προσωπική μου γνώμη είναι οτι θα έκανε καλά αν σταματούσε στα σύνορα του Ιράν. Η Μάχη της Χαιρώνειας το 338π.Χ. με την ήττα των Αθηναίων και Θηβαίων σηματοδοτεί το τέλος της κλασικής περιόδου των δημοκρατικών πόλεων-κρατών και την αρχή της Ελληνιστικής Εποχής με την κατάλυση του Περσικού Κράτους από τον Μεγαλέξανδρο και την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας στην Ανατολή, εγκαινιάζοντας μια χιλιόχρονη εποχή κατά την οποία ουδείς νοείτο μορφωμένος αν δεν γνώριζε ελληνικά και τα ελληνικά ήταν διαβατήριο για κοινωνική άνοδο οποιουδήποτε ανθρώπου της Ανατολής, ασχέτως εθνικής καταγωγής και προελεύσεως. Μόνο με την άνοδο των Αράβων και μετά των Οθωμανών Τούρκων σταμάτησε αυτό.

Οι ίδιοι οι Μακεδόνες δεν υπήρξαν ποτέ ούτε κλασικοί κατακτητές, ούτε κλασικοί αποικιοκράτες, όπως οι άλλοι Έλληνες. Πλούτος στην Πέλλα από την Ασία δεν μεταφέρθηκε ποτέ. Φαίνεται οτι οι ίδιοι δεν κατάλαβαν τι ακριβώς έκαναν και μετά την εκστρατεία το μόνο που ζήτησαν από τον Αλέξανδρο ήταν να τους γυρίσει πίσω, πράγμα που έγινε. Η Ανατολή εποικίσθηκε από Έλληνες της κλασικής Ελλάδος και οι μακεδονικής καταγωγής βασιλείς (Πτολεμαίοι, Σελευκίδες και Ατταλίδες)από την Κάτω Ελλάδα έπαιρναν άποικους και στρατιώτες, πράγμα που την απορφάνισε τόσο, ώστε οι Ρωμαίοι αργότερα εύκολα την κατέκτησαν (ευτυχώς που την κατέκτησαν και κυριολεκτικά την έσωσαν, διότι με τους ηλίθιους εμφυλίους πολέμους που μετά την αλεξανδρινή εκστρατεία οι Έλληνες πάλι άρχισαν, υπήρχε κίνδυνος πλήρους αφανισμού του έθνους των Ελλήνων μέχρι ο τελευταίος Ελληνας να εξοντώσει τον προτελευταίο πριν αποθάνει ο ίδιος).   

Αυτά λοιπόν για την Ιστορία των αρχαίων Μακεδόνων. 

Ιωάννης Ξηρός Ταξίαρχος ε.α.