Αλήθεια θυμάστε την πρώτη σας αγάπη; Η Ελένη, η μεγαλύτερη της παρέας, μας μιλούσε πάντα για εκείνον. Θυμόταν τα μάτια του, το χαμόγελό του, τα κόλπα που έκανε για να τον συναντά τυχαία στο σχολείο. Τότε, του είχε δώσει και διαφορετικό όνομα, για να μην καταλαβαίνουν οι φίλοι του ότι μιλούσε για κείνον. Όπως μας έλεγε, δεν καταλάβαινε γιατί είχε πάθει κόλλημα μαζί του, αφού για χρόνια εκείνος παρέμενε απόμακρος. Τελικά έζησαν μια ρομαντική σχέση για λίγο καιρό πριν χωρίσουν. Πέρασαν 40χρόνια. Η Ελένη παντρεύτηκε και έκανε μια κόρη. Εκείνος, ο οποίος ήταν πάντα παρών στις αναμνήσεις της, έκανε καριέρα στις ΗΠΑ, παντρεμένος με τρία παιδιά. Καμιά φορά τη ρωτάγαμε αν τον σκέφτεται και μας απαντούσε πως παρόλο που έχει αγαπήσει σε βάθος άλλους ανθρώπους, η ανάμνησή του ήταν πολύ ζωντανή. «Δεν είχε σημασία», μας έλεγε, «που η αγάπη μου δεν είχε βάθος ούτε υπόσταση. Είχε συναισθηματική δύναμη».
Τι κάνει τις πρώτες αγάπες μας να αντέχουν τόσο πολύ στη μνήμη μας και γιατί δεν μπορούμε να τις ξεχάσουμε;
Συχνά η πρώτη μας σχέση χαρακτηρίζεται από αναντιστοιχία μεταξύ της έντασης των συναισθημάτων και της σκληρής πραγματικότητας. Οπότε για ποιο λόγο καραδοκεί στη μνήμη μας;
«Κάνουμε πολλές σχέσεις, όμως, με κάποιον τρόπο, τα περισσότερα πράγματα τα μαθαίνουμε από την πρώτη μας», λέει η Κάθριν Λάβντεϊ καθηγήτρια στο Κέντρο Ψυχολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Γουέστμινστερ.
«Νομίζω πως αν βγούμε στον δρόμο και ρωτήσουμε τους περαστικούς για την πρώτη τους αγάπη, θα μας διηγηθούν τις ιστορίες τους με κάθε λεπτομέρεια», λέει η δρ Βιολογικής Ανθρωπολογίας Έλεν Φίσερ, που, σήμερα στα 78 της, συνάντησε ξανά τον πρώτο της έρωτα δεκαετίες αφότου είχαν χωρίσει και πέρασε μαζί του μια νύχτα.
Όπως λέει, «κάποια στοιχεία της πρώτης μας αγάπης έχουν μεγάλη δύναμη», και δεν μπορούν να εξηγηθούν με βάση την «κοινωνική επίδραση» που μας κάνει να αναζητούμε την «πραγματική» αγάπη ακόμα και από τα 13 μας.
Στο πλαίσιο της έρευνάς της, η Φίσερ αναφέρει ότι οι συμμετέχοντες έκαναν μαγνητική εγκεφάλου και μελετήθηκε το εγκεφαλικό κύκλωμα της αγάπης: «Βρήκα το βασικό μονοπάτι που επαναλαμβάνεται σ’ εκείνους που ερωτεύτηκαν τρελά. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον μονοπάτι, που ξεκινάει από ένα μικροσκοπικό “εργοστάσιο” κοντά στη βάση του εγκεφάλου: το κοιλιακό καλυπτρικό πεδίο».
Η Φίσερ περίμενε ότι αυτή η διαδρομή γίνεται στο εξωτερικό μέρος του εγκεφάλου, εκεί όπου πραγματοποιούνται οι γνωστικές λειτουργίες, ή στο μεσαίο, όπου κυριαρχούν τα συναισθήματά μας: «Όμως, όχι. Η διαδρομή εντοπίζεται ακριβώς δίπλα στο “εργοστάσιο” που ενορχηστρώνει τις ορμές μας: να φάμε, να πιούμε, να βρούμε καταφύγιο, να μάθουμε, να δημιουργήσουμε, να διαιωνίσουμε το DNA μας».
Στον τομογράφο, «εντοπίσαμε δραστηριότητα στα κέντρα εθισμού του εγκεφάλου. Εθίζεσαι όταν ερωτεύεσαι κάποιον. Εθίζεσαι σε αυτό το πρόσωπο», λέει η Φίσερ.
«Δεν δημιουργούνται αναμνήσεις ως δια μαγείας. Έχουμε ένα δίκτυο κυττάρων που πυροδοτούνται ταυτόχρονα για να μας δώσουν μια συνειδητή εμπειρία της ανάμνησης. Μαθαίνουμε μέσω της απόλαυσης και του πόνου. Ό,τι είναι καλό θέλουμε να το ξανακάνουμε και ό,τι είναι επίπονο θέλουμε να το αποφύγουμε. Με απλά λόγια, η κατάταξη στις κατηγορίες “ευχαρίστηση-πόνος” λειτουργεί ως χημικό βαρόμετρο για τον εγκέφαλο μας, που αποφασίζει αν κάτι πρέπει να ξανασυμβεί· και κυριολεκτικά ενδυναμώνει νευρωνικά δίκτυα του εγκεφάλου».
Σε κάθε περίπτωση, σπάνια οι πρώτες αγάπες είναι και οι τελευταίες. Μια προβληματική συνέπεια αυτού του χημικού συστήματος είναι πως συχνά οι πρώτες αγάπες καταλήγουν σε καταστροφική αναντιστοιχία μεταξύ της έντασης των συναισθημάτων και τη μελλοντική βιωσιμότητα.
Η Ελένη, φυσικά, δεν ήξερε τίποτα από όλα αυτά και ούτε την ενδιέφεραν. Και παρά το δύσκολο διαζύγιο που αντιμετώπιζε, δεν έκανε πίσω. Είχε ξαναβρεί την πρώτη της αγάπη και είχε γυρίσει πίσω τον χρόνο.
Γιατί κάποιοι επηρεάζονται τόσο πολύ από την πρώτη τους αγάπη, που τους είναι αδύνατον να αγαπήσουν ξανά σε βάθος;
Ο Λανς Γουόρκμαν, συν-συγγραφέας του βιβλίου Evolutionary Psychology («Εξελικτική Ψυχολογία»), επισημαίνει πως αυτό συνέβαινε σε πολλές χήρες κατά τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: «Είναι μια μορφή διαταραχής μετατραυματικού στρες. Νιώθουν πως δεν μπορούν να αγαπήσουν ξανά», λέει.
«Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα», λέει η καθηγήτρια Σου Κάρτερ βιολόγος και συμπεριφορική νευροβιολόγος στο Ινστιτούτο Κίνσεϊ, «επειδή η ίδια χημεία της πρώτης αγάπης είναι πιθανόν η χημεία που χρειαζόμαστε για να ξεπεράσουμε το τραύμα». Όταν κάποιος στα 70 του λέει πως καμία από τις σχέσεις του δεν ήταν όπως η πρώτη, «αυτό που λέει είναι πως η πρώτη του αγάπη μπλόκαρε την ικανότητά του ν’ αγαπήσει ξανά».
«Βλέπετε την πρώτη σας αγάπη όπως ήταν τότε», λένε οι ειδικοί. Και πιθανότατα αυτό σας επιτρέπει να βλέπετε και τον εαυτό σας όπως ήταν τότε. Ίσως στο μυαλό μας κρατάμε την εικόνα κάποιου όπως ήταν όταν τον πρωτογνωρίσαμε. Εάν κάναμε σχέση όταν εκείνος ήταν 27 ετών και τώρα είναι 62, για μας θα παραμένει για πάντα 27.
Φυσικά, οι περισσότεροι δεν επανενώνονται με την πρώτη τους αγάπη. Οπότε, γιατί κουβαλάμε το αποτύπωμα αυτών των πρώτων εμπειριών;
Το γεγονός πως έχουμε αυτές τις αναμνήσεις -ακόμα και στα 70, 80 ή 90 μας- σημαίνει πως πρόκειται για κάτι πολύ σημαντικό. Οι πρώτες εμπειρίες μας από τον κόσμο των σχέσεων είναι πρωταρχικής σημασίας για το υπόλοιπο της ζωής μας. Δεν είναι σπατάλη μνήμης, επειδή εξακολουθούμε να μαθαίνουμε από αυτές και να τις χρησιμοποιούμε ως βάση της ταυτότητάς μας. Αυτές οι αναμνήσεις μάς δίνουν μια αίσθηση του τι είδους άτομα είμαστε, τι είδους εραστές, ποιοι είμαστε.
Τα χρόνια της εφηβείας αποτελούν βιολογικά μια κορυφαία περίοδο όσον αφορά τις εγκεφαλικές λειτουργίες, ως προς τη διατήρηση της γνώσης και τη δημιουργία αναμνήσεων. Ενώ οι αναμνήσεις ξεθωριάζουν όσο πιο πίσω ανατρέχουμε, συμβαίνει κάτι πολύ περίεργο, μια μεγάλη έξαρση ενθύμησης στα εφηβικά μας χρόνια. Οι πιο ισχυρές αναμνήσεις μας σχηματίζονται μεταξύ 10 και 30 ετών και συνήθως κορυφώνονται γύρω στα 15.
Όταν μας ζητούν να θυμηθούμε τραγούδια που είναι σημαντικά για εμάς, συχνά επιλέγουμε εκείνα που έχουν σχέση με μια πρώτη αγάπη. Αν σκεφτούμε πόσα τραγούδια ξέρουμε και πόσα έχουμε ακούσει στη ζωή μας, είναι να απορείς. Γιατί κάποιος στα 70 του, όταν μπορεί να επιλέξει κάποιο από όλα τα τραγούδια που έχουν γραφτεί ποτέ, να διαλέξει κάποιο που του θυμίζει την πρώτη του σχέση;
Κάποιες φορές, «σκοντάφτουμε» στις αναμνήσεις μας. Είναι σαν να πηγαίνουμε στη βιβλιοθήκη να ψάξουμε για ένα βιβλίο, αλλά μας τραβάει την προσοχή κάποιο που ήδη έχουμε διαβάσει, το οποίο προεξέχει λιγάκι από το ράφι.
Και μπορεί η νοσταλγία γενικά να βάλλεται όμως για τους περισσότερους από εμάς, η νοσταλγία μπορεί να είναι και ωφέλιμη. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η νοσταλγία για την πρώτη μας αγάπη, μας κάνει πιο περιπετειώδεις, μας βοηθάει να σκεφτόμαστε πιο θετικά και να λαμβάνουμε αποφάσεις- δράσεις για το μέλλον.
.png)
