Ενδιαφέρον πολιτιστικό και πεζοπορικό ταξίδι πραγματοποίησε από 18 έως 22 Απριλίου 2025 ο γράφων, μέλος του ΕΟΣ Αχαρνών και του Συλλόγου Πεζοπορίας Ορειβασίας Τρικάλων. Το ταξίδι είχε ως σκοπό την γνωριμία με την κουλτούρα, την Ιστορία και την φύση μιας μεσογειακής μεγαλονήσου στο έδαφος της οποίας διασταυρώθηκαν όλοι οι πολιτισμοί και οι κατακτητές της Δυτικής Μεσογείου, οι οποίοι άπαντες άφησαν την σφραγίδα τους στην Σαρδηνία.      

Η ίδια η Σαρδηνία ευρίσκεται δυτικά της Κεντρικής Ιταλίας, νοτίως της γαλλικής Κορσικής και είναι από τα μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου. Ο γράφων προσγειώθηκε την 18 Απρ. στο αεροδρόμιο του Κάλιαρι, πρωτεύουσας της Σαρδηνίας στο νότιο άκρον αυτής. Το Κάλιαρι των 155.000 κατοίκων είναι μεγάλο λιμάνι και ωραιότατη τυπικά μεσογειακής αρχιτεκτονικής πόλις με μεγάλους δρόμους, αλλά και μικρά γραφικά σοκάκια με οικίες τριώροφες ή τετραώροφες με μεγάλα παράθυρα που κλείνουν με ξύλινες γρίλιες, χρωματισμένες σε χρώματα ώχρας, μωβ, λευκό ή υποκίτρινο. Οι Ρωμαίοι ίδρυσαν την πόλη υπό την αρχική ονομασία Κάραλες ως ναυτική και εμπορική βάση τον 3ο π. Χ. αιώνα. Η παλαιά μεσαιωνική συνοικία Βιλλανόβα είναι η χαρακτηριστικότερη του Κάλιαρι και η γραφικότερη.

Μεγάλη Παρασκευή η 18 Απριλίου και οι πιστοί Καθολικοί Σάρδοι (Σάρδοι, Sardi αποκαλούνται οι ντόπιοι και όχι Σαρδηνοί) τιμούσαν τον Εσταυρωμένο με λειτουργίες στις εκκλησίες και λιτανείες στους δρόμους, όπως εμείς οι Ορθόδοξοι. Ως γνωστόν, οι καθολικές λειτουργίες είναι πολύ διαφορετικές από τις ορθόδοξες με τους ιερείς κυρίως να διαβάζουν τα ιερά κείμενα και οι πιστοί να ψάλλουν ύμνους. Η λιτανεία της Μ. Παρασκευής διαφέρει από την δική μας. Εκεί, πιστοί ντυμένοι στα λευκά και με λευκή μαντήλα φέρουν στους ώμους ξύλινες τετράγωνες κατασκευές φέροντες σταυρούς και ομοιώματα της Μαντόνα (Παναγίας) και ψάλλουν ύμνους με το πλήθος να ακολουθεί. Εκεί οι λιτανείες καταλήγουν στις εκκλησίες και δεν εξέρχονται από αυτές. Η λιτανεία που παρακολούθησα περνούσε δίπλα στο περίφημο Μπαστιόν Σαν Ρεμύ, τεράστιο περίτεχνο τείχος με κίονες κορινθιακού ρυθμού και σκάλα που καταλήγει στην άνω πλατεία, δώρο του βασιλιά Βιττόριο Εμανουέλε στο Κάλιαρι το 1903. Οπωσδήποτε ήταν μια εμπειρία που δεν είχα ξαναζήσει στα ταξίδια μου στον Καθολικό κόσμο.

Ακολούθως επισκέφθηκα την Πινακοθήκη του Κάλιαρι με πλήθος έργων θρησκευτικού περιεχομένου του 17ου αιώνα (κυρίως) και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάλιαρι, όπου παρουσιάζεται όλη η αρχαϊκή και αρχαία Ιστορία της Σαρδηνίας και της Δυτικής Μεσογείου. Λέγεται οτι οι Σάρδεις, ένας εκ των Λαών της Θάλασσας με καταγωγή τα βόρεια και νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, αφού κατέστρεψαν την Αυτοκρατορία των Χετταίων περί το 1240 π. Χ. ήλθαν στην Σαρδηνία και της έδωσαν το όνομά τους. Μαζί έφεραν και την λατρεία του μυθικού θεού-ήρωα Σάρδου, η λατρεία του οποίου συνεχίστηκε μέχρι και τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ως Πάτερ Σάρντο, τόσο δυνατή ήταν στους Σάρδους. Πιθανόν η λεκτική ομοιότητα της αρχαίας πόλης Σάρδεις, πρωτεύουσας του Κροίσου με το όνομα Σαρδηνία να μην είναι τυχαία. Ούτως ή άλλως, από το 950 έως το 750 π. Χ. ο πολιτισμός του γηγενούς λαού Νουράγκι κυριάρχησε στην Σαρδηνία. Οι Νουράγκι ήταν εξαιρετικοί τεχνίτες του λίθου και του χαλκού και περίτεχνα αγαλματίδια και εργαλεία τους εκτίθενται στο μουσείο. Επίσης, λίθινες οχυρώσεις σε ερείπια υπάρχουν ακόμη στην νήσο.

Τον 7ο π. Χ. αιώνα Έλληνες από την μικρασιατική Φώκαια ίδρυσαν στα βορειοανατολικά της Σαρδηνίας την πόλη-λιμάνι Ολβία σε μια εποχή που οι Έλληνες, μετά από 400 χρόνια αναστατώσεων, ακυβερνησίας, πνευματικού σκότους και δημογραφικής κατάρρευσης (1200-800 π. Χ., ο Ελληνικός Μεσαίωνας) που ακολούθησαν την κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου και την Κάθοδο των Δωριέων, άρχισαν πάλι να κατασκευάζουν πλοία, να ταξιδεύουν στην Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο, να  και στις νέες αποικίες να δημιουργούν γι'αυτούς και για όλην την ανθρωπότητα για πρώτη φορά την έννοια της πολιτικής (αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία).   Εξήγησα στους Σάρδους συνομιλητές μου οτι Ολβία πόλις, η οποία υπάρχει ακόμη, σημαίνει Ευτυχής πόλις (Felice citta).  Όσον για τους Έλληνες της Ιταλίας, αυτοί μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση αφομοιώθηκαν στον λατινικό κόσμο και σταδιακά έχασαν την γλώσσα τους. Βεβαίως, το αντίθετο συνέβη με τους Λατίνους στον ελληνόφωνο κόσμο της Ανατολής, όπου και αυτοί έχασαν την δική τους γλώσσα γενόμενοι ελληνόφωνοι.

Οι Φοίνικες, λαός εμπορικός εκ της Φοινίκης (Λίβανο την λέμε τώρα) εγκαταστάθηκαν στην Σαρδηνία περί το 750 π. Χ. και άφησαν και αυτοί έργα τέχνης. Οι Καρχηδόνιοι εκ Καρχηδόνος της σημερινής Τυνησίας, αποικίας της Τύρου της Φοινίκης αντικατέστησαν στην κυριαρχία του νησιού τους προηγούμενους Φοίνικες το 530 π. Χ. μέχρι το 238 π. Χ. οπότε οι νικητές των Καρχηδονιακών Πολέμων Ρωμαίοι έγιναν οι νέοι κύριοι της Σαρδηνίας και όλης της Μεσογείου. Πριν την κυριαρχία της Ρώμης, οι Έλληνες και οι Καρχηδόνιοι ήταν συνήθως εχθροί μεταξύ τους με επίδικο την Σικελία, την οποία Έλληνες και Καρχηδόνιοι εμοιράζοντο για αιώνες. Στο μουσείο υπάρχουν και μερικοί αθηναϊκοί αμφορείς, πράγμα που αποδεικνύει τις εμπορικές συναλλαγές Ελλάδος και Καρχηδόνας στην αρχαιότητα. Στο μουσείο, όπως και παντού αλλού φαίνεται οτι η ρωμαϊκή τέχνη ήταν πιστό αντίγραφο της αρχαίας ελληνικής. Η Ρώμη αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες προκειμένου να επιβάλει τον πολιτισμό της στην Σαρδηνία και κατέφυγε σε δωροδοκίες αρχόντων και ροή πολλού χρήματος για διάφορα έργα για να προσεταιρισθεί τους γηγενείς. Για αιώνες δίπλα στο δωδεκάθεο λατρευόταν και ο Πάτερ Σάρντο. Η αυτοκρατορική Κωνσταντινούπολις αντικατέστησε την Ρώμη τον 4ο αιώνα μ. Χ. στην κυριαρχία της Σαρδηνίας μετά από μια κατοχή των Γερμανών Βανδάλων (456-534) τους οποίους οι Βυζαντινοί εντελώς αφάνισαν στην Σαρδηνία, Σικελία και Βόρειο Αφρική τον 6ο αιώνα. Διάφορες στήλες και επιτάφιοι βυζαντινού ρυθμού εκτίθενται στο μουσείο. Όλοι κάτι άφησαν στην Σαρδηνία.

Η κατάρρευση της βυζαντινής εξουσίας ήλθε το 827 με την αραβική κατάκτηση της Σικελίας. Το 1071 η τελευταία βυζαντινή φρουρά εγκατέλειψε οριστικά το Μπάρι και όλη την Κάτω Ιταλία. Έκτοτε οι Σάρδοι έζησαν για αιώνες αυτοδιοίκητοι με τον χωρισμό της νήσου σε ''Δικαιοδοσίες'' (βυζαντινή κληρονομιά). Τον 13ο αιώνα διαδοχικά η Γένοβα και ακολούθως η Πίζα ενσωμάτωσαν στα αποικιακά κράτη τους την Σαρδηνία. Οι Πιζάνοι οχύρωσαν με ισχυρά τείχη και πύργους το Κάλιαρι, τμήματα των οχυρώσεων υπάρχουν ακόμη. Ο καταπληκτικός καθεδρικός ναός της Αγίας Μαρίας (Santa Maria) του Κάλιαρι είναι κληρονομιά των Πιζάνων (κατασκευάστηκε το 1290-97). Ο ναός αυτός είναι τυπικό δείγμα της καθολικής τέχνης που ήθελε πάντα να επιβάλλεται σε πιστούς και αντιπάλους με περίτεχνους ευμεγέθεις ναούς και περίτεχνα έργα γλυπτικής και ζωγραφικής (οι Βυζαντινοί, πιο απλοί δεν άφησαν κάτι ανάλογο).

Το 1281 το ισπανικό κράτος της Αραγωνίας-Καταλωνίας κατέκτησε την Σικελία και σταδιακά ολόκληρη την Κάτω Ιταλία και το 1326 ενσωμάτωσαν την Σαρδηνία. Το 1718 με τον τερματισμό του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής, οπότε η Ισπανία έχασε όλες τις κτήσεις της στον Ιταλικό Βορρά προς όφελος των Αυστριακών Αψβούργων, η Σαρδηνία πέρασε στην κυριαρχία του Οίκου της Σαβοϊας, ιταλικού κράτους με εδάφη στην Ιταλία, Γαλλία και Ελβετία, κράτους με σκληρούς ορεσίβιους (αλπικούς) πολεμιστές και αιώνιους εχθρούς των Οθωμανών. Οι Σαβόιοι αποδείχθηκαν σκληροί εκμεταλλευτές και καταπιεστές των Σάρδων, πράγμα που προκάλεσε εξεγέρσεις. Το 1870 με την οριστική ιταλική ενοποίηση υπό τον βασιλιά Ουμπέρτο, πρώην Δούκα του Μιλάνου, η Σαρδηνία ενσωματώθηκε στο νέο ιταλικό κράτος και έκτοτε ακολουθεί την τύχη του. Η μητρική γλώσσα των Σάρδων που ομιλούν καθημερινώς είναι μείξη ντουράγκι-φοινικικών-λατινικών και αποτελεί ξεχωριστή διάλεκτο στην Ιταλία. Η γλώσσα της εκπαίδευσης και της διοίκησης, η ιταλική, αποτέλεσε και ακόμη αποτελεί βασικό μέσον του ιταλικού κράτους να ενοποιήσει εθνικά μια χώρα που αποτελείται από λαούς με τόσο διαφορετική καταγωγή κατά τόπους. Αποτελεί κατόρθωμα του λαού του Ιταλικού Νότου που δεν έγιναν Ισπανοί μετά από 600 χρόνια Ισπανοκρατίας, έχοντας υπόψιν οτι οι Ισπανοί είναι επίσης Καθολικοί. Προφανώς, οι Ιταλοί Πάπες της Ρώμης φρόντισαν ώστε ο Κλήρος να διατηρήσει την γλώσσα του Δάντη στην εκπαίδευση και στην Εκκλησία για να κρατήσει τον Ιταλικό Νότο ιταλικό. Εύγε. Επίσης οφείλω να αναφέρω οτι στην Σαρδηνία, παρόλους τους διαδοχικούς κατακτητές, δεν υπήρξε ποτέ το φαινόμενο της Μαφίας. Ως γνωστόν η Μαφία άρχισε την εποχή της ισπανικής κατοχής στην Σικελία και σε όλη την Κάτω Ιταλία ως επαναστατική οργάνωση βάσης εναντίον των κατακτητών και μετά την απελευθέρωση το 1870 αυτή η οργάνωση αρνήθηκε να αυτοδιαλυθεί και μετεξελίχθη σε εγκληματική οργάνωση. Το φαινόμενο αυτό όμως δεν παρατηρήθηκε στην Σαρδηνία.  

Την 19 Απρ. ο γράφων ο γράφων επεσκέφθη και προσκύνησε τον Εσταυρωμένο σε μια ιστορική εκκλησία του Κάλιαρι, έργο των Ισπανών Αραγωνέζων του 14ου αιώνα, την Αγία Ευλαλία (όνομα ελληνικόν). Για μια ακόμη φορά παρατήρησα οτι οι Καθολικοί προτιμούν τον Χριστό συνήθως σταυρωμένο σε αντίθεση με την ορθόδοξη παράδοση που στις ζωγραφιές τον παρουσιάζουμε συνήθως ενδεδυμένο με τα ρούχα της εποχής και ευλογούντα. Ίσως αυτό να εξηγείται από την βαρβαρική προέλευση του μεσαιωνικού ευρωπαϊκού χριστιανισμού ποπυ ήταν πάντα σε αντίθεση με την πνευματικότητα του ελληνικού χριστιανισμού. Κατά τα άλλα, η λαμπρότητα και ο επιδεικνυόμενος επί αιώνες πλούτος της Καθολικής Εκκλησίας εξηγείται από την πολιτική της δυτικής Εκκλησίας για θρησκευτική, αλλά και πολιτική καθοδήγηση των λαών που προέκυψαν στην βαρβαρική μεταρωμαϊκή Δύση. Αντιθέτως, η Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή δεν κυβέρνησε ποτέ κανέναν, ούτε θέλησε ποτέ κάτι τέτοιο, δεν είχε τέτοια άγχη.       

Στο υπόγειο του ναού της Αγίας Ευλαλίας υπάρχει μουσείο όπου φαίνονται οι αλλεπάλληλες στρώσεις εδάφους στις διάφορες ιστορικές περιόδους του Κάλιαρι και υπολείμματα παλαιών τειχών και πλακόστρωτων δρόμων άλλων εποχών. Φιλοξενείται επίσης πινακοθήκη έργων θρησκευτικού περιεχομένου και εκκλησιαστικών ειδών λειτουργίας. Ακολούθως πραγματοποίησα μια ωραία πορεία 4 ωρών στο πάρκο Μολεντάργκιους-Σαλίνε παραπλεύρως της παραλίας μέχρι να επιβιβασθώ στο λεωφορείο που με μετέφερε την 18.00 στην πόλη Νουόρο, 175χλμ. βορείως του Κάλιαρι. Κατά την διάρκεια των 2,5 ωρών της διαδρομής είχα μια υπέροχη θέα της υπαίθρου της Σαρδηνίας, πλούσιας σε πράσινο με αγρούς και λιβάδια και πολλά δένδρα (σ.σ. ομιλώντας για φυτά και δένδρα σημειώνω οτι το περίφημο ''σαρδώνειο χαμόγελο'' είναι γνωστό από την αρχαιότητα και είναι στην πραγματικότητα εμφάνιση συσπάσεων των μυών του προσώπου από την κατανάλωση ενός ενδημικού δηλητηριώδους φυτού της Σαρδηνίας, την σαρδάνη. Αυτές οι συσπάσεις δίνουν μια μοχθηρή έκφραση στο πρόσωπο). Δυστυχώς, είδα πολλούς αγρούς ακαλλιέργητους, όπως και στην Ελλάδα. Φαίνεται οτι πολλοί Σάρδοι ασχολούνται περισσότερο με τον τουρισμό, ή απλώς η ύπαιθρος εγκαταλείπεται εξ αιτίας της υπογεννητικότητος που μαστίζει και την Ιταλία.

Το Νουόρο, πόλις της Κεντρικής Σαρδηνίας με 50.000 περίπου κατοίκους είναι πολύ ωραίο αν και δεν έχει την χαρίεσσα αρχιτεκτονική του Κάλιαρι. Κάποτε, στην περίοδο του Μεσοπολέμου είχε το προσωνύμιο της ''Αθήνας της Σαρδηνίας'',Atene della Sardegna. Και αυτό διότι έκεί υπήρχαν και λειτουργούσα πλείστοι όσοι ιατροί και δικηγόροι και κάποιοι ποιηταί και συγγραφείς όπως ο Σεμπαστιάνο Σάττα και η περίφημη Γκράτσια Ντελέντα, η οποία πήρε το 1926 το πρώτο ιταλικό βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και έκτοτε αποτελεί το καμάρι του Νουόρο (υπάρχει εκεί και χάλκινο άγαλμά της).

Η 20-Απριλίου, ημέρα Πάσχα ήταν αφιερωμένη στην ανάβαση του όρους Ορτομπένε (υψ. 1002μ.). Εν τω μεταξύ, τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή δεν έγινε καμία λειτουργία στον ναό που ήταν κοντά στο κατάλυμά μου, ούτε κωδωνοκρουσίες, ούτε βεγγαλικά και κροτίδες, ούτε βαρελότα. Οι Καθολικοί εορτάζουν το Πάσχα ήρεμα και πολιτισμένα και δεν μετέρχονται των αισχροτήτων και λοιπών αθλιοτήτων με χρήση βεγγαλικών και κροτίδων και άλλων ''ευγενών '' ειδών που κάθε χρόνο στέλνουν κάποιους στο νοσοκομείο ή και στον τάφο, όπως εμείς στην Ελλάδα κάνουμε. Αυτά που στην Ελλάδα κάνουμε το Μέγα Σάββατο ο γράφων τα θεωρεί βλασφημία και ευθεία προσβολή στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού και κατόπιν της εμπειρίας που είχα ζώντας ένα σοβαρό Καθολικό Πάσχα, οφείλω αυτά να τα αναφέρω( οι εκκλησίες εκεί την Κυριακή του Πάσχα λειτουργούν).

Την 8.35π.μ. από το κέντρο του Νουόρο και από υψόμετρο 540μ. ξεκίνησα την ανάβαση σ'αυτό το χαρακτηριστικό βουνό της Σαρδηνίας. Η διαδρομή ήταν από καλογραμμένο μονοπάτι σε περιβάλλον χαρακτηριστικά μεσογειακό και πανέμορφο με πυκνό δάσος και μεγάλες πέτρες. Την 11.05π.μ. ήμουν στην κορυφή και η φωτογραφία κορυφής με την μικρή συμπαθητική ελληνική σημαιούλα μου έμπροσθεν του χάλκινου αγάλματος του Ιησού Χριστού Λυτρωτή, ύψους 4μ. και βάρους 2 τόννων, έργο του 1901. Το άγαλμα δείχνει τον Χριστό να κρατά στο αριστερό χέρι τον σταυρό και με το δεξί να ευλογεί το Νουόρο που φαίνεται καθαρά από ψηλά και ονομάζεται Christo Rettentore, Χριστός Λυτρωτής, όπως το τεράστιο άγαλμα που ευλογεί το Ρίο ντε Τζανέϊρο.

Το όρος Ορτομπένε αποτελεί επίσης καμάρι του Νουόρο και πολλοί ξένοι ορειβάτες το ανεβαίνουν, συνάντησα κάποιους Γερμανούς. Η μεγάλη Γκράτσια Ντελέντα, όπως είδα σε μια πινακίδα, έγραψε γι'αυτό (μεταφράζω από την ιταλική). ''Όχι, δεν είναι αλήθεια οτι το Ορτομπένε μπορεί να ανταγωνισθεί τα ψηλά βουνά. Το Ορτομπένε είναι ένα και μοναδικό σε όλον τον κόσμο και είναι η καρδιά μας, η ψυχή μας, ο χαρακτήρας μας, είναι ό'τι σε εσάς είναι μεγάλο και μικρό, και γλυκό και σκληρό, το Ορτομπένε για εμάς είναι η κορώνα στο κεφάλι μας, είναι κάτι που προκαλεί σε εμάς και γιατρειά και οδύνη''. Αυτά προς τιμήν του Ορτομπένε, το οποίο με τις εκκλησίες που έχει κοντά στην κορυφή του, κάποια εκ των οποίων έγινε από τάμα ναυαγών που σώθηκαν, το καθιστά ιερό βουνό για όλην την Σαρδηνία και ο γράφων θεωρεί τιμή του που το ανέβηκε κρατώντας και την ελληνική σημαία.. Η κατάβαση τελείωσε την 14.35 συμπληρώνοντας συνολικά 6 ώρες πορείας. 

Η 21 Απρ. ήταν μια βροχερή ημέρα καθ'ήν αποχαιρέτησα το αγαπημένο μου Νουόρο και το όρος Ορτομπένε και επέστρεψα στο Κάλιαρι. Ήταν επίσης και μια θλιβερή ημέρα για όλον τον χριστιανικό κόσμο και όχι μόνον, διότι κατά την άφιξή μου πληροφορήθηκα με λύπη οτι απεβίωσε ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Πάπας των φτωχών, των αδυνάμων και των κατατρεγμένων, όπως θα μείνει στην ιστορική μνήμη. Ο Πάπας Χόρχε Μπεργκόλιο εξ Αργεντινής επέλεξε να λάβει ως Πάπας το όνομα του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, του Αγίου των Φτωχών και όχι τυχαία. Στην ζωή του πράγματι βοήθησε τους αδυνάμους αυτού του κόσμου όσο μπόρεσε και έτσι θα τον θυμάται ο κόσμος. Αιωνία του η μνήμη.

Την 22 Απριλίου επέστεψα στην μαμά Ελλάδα. Ήταν για μένα ένα μικρό, αλλά άκρως ενδιαφέρον ταξίδι σε ένα γειτονικό μέρος όπου πάτησαν κάποτε τα πόδια τους οι αρχαίοι πρόγονοί μας και στην Μεσόγειο δημιούργησαν μια αληθινή ελληνική εποποιϊα, τον δεύτερο ελληνικό αποικισμό (ο πρώτος ήταν αμέσως μετά τον Τρωϊκό Πόλεμο στα παράλια της Μικράς Ασίας). Ο γράφων ως λάτρης της Αρχαίας Ελλάδας την αναζητά παντού όπου υπήρξε. Βρήκα στην Σαρδηνία έναν λαό φιλόξενο που δεν ξεχνά την καταγωγή του και στον οποίον εύχομαι τα καλύτερα. Ειρήνη σοι, ω Σαρδηνία.

Ιωάννης Ξηρός

ΥΓ. Ευχαριστώ το Γραφείο Ταξιδίων Holiday Center Αμαρουσίου για την άψογη διοργάνωση του ταξιδίου μου στην Σαρδηνία.